پـــــــور تــــــوس
سال ۱۳۸۸،سال فردوسی بزرگپـــــــور تــــــوس
سال ۱۳۸۸،سال فردوسی بزرگنوروز، جشن آفرینش
سیمین دخت گودرزی
نوروز به معنای روز و روزگار نو است؛ یعنی نخستین روزی که از پی آن سالی نو آغاز میشود و آغاز هر چیز همواره با «آفرینش» همراه بوده، بنابراین جشن نوروز جشن آفرینش است.
هزاران هزار سال پیش ساکنان ایران،
کشاورزی را در سرزمینشان ابداع کردند و یا شاید بهتر باشد بگوییم به
قابلیتهای زمین برای باروری و کشت و کار پی بردند. آنها توالی فصل‌ها و
تأثیر آن را در کشاورزی درک کردند اما هیچ توجیه علمی برای آمدن بهار از پی
زمستان‌های سرد و پربرف نداشتند. پس رپیثوین را به اعماق زمین فرستادند تا
به وقت‌اش در جنگ با زمستان، بهار را به ارمغان بیاورد.
چطور ممکن بود جوانه‌ها و شکوفه‌های‌تر و
تازه از پس سرمای ویرانگری که آنها او را یکی از دیوهای اهریمنی
می‌پنداشتند، بربیایند؟ تنها یک پاسخ در ذهن مردمان آن روز جای میگرفت:
باید ایزد توانایی وجود داشته باشد که به جنگ دیوِ سرما برود و در طول
زمستان آنقدر با او دست و پنجه نرم کند تا در آخر دیو را از پای دربیاورد و
بهار را به جهان هدیه کند.
حالا کدام ایزد است که آنقدر جرأت، توان و
گرما داشته باشد که بتوان او را راضی کرد تا به کارزار دیو بیرحمی چون سرما
برود؟! بی شک این ایزد باید ارتباطی با آتش و خورشید و گرما داشته باشد و
در باور ایرانیان او کسی نبود مگر ایزد رپیثوین (Rapithwin): سرور گرمای نیمروزی که ارتباط مستقیمی با گرمترین ساعات روز داشت.
این ایزد برای ایرانیان آنقدر مقدس و محترم
بود که حتی یکی از نمازهای پنجگانه شان را به او اختصاص می‌دادند و زمانِ
به جای آوردن آن دقیقاً هنگام ظهر بود؛ یعنی همان دمِ آرمانی که آفرینش در
آن اتفاق افتاد و زمان ایستاد.
به اعتقاد آنها رستاخیز نیز در همین زمان
رخ می‌دهد و بار دیگر زمان به هنگام نیمروز می‌ایستد تا کیهان برای آفرینشی
دوباره و معنوی آماده شود. تقدس ظهر، تنها به ایرانیان باستان اختصاص
نداشت بلکه در اسطوره‌های بسیاری از تمدن‌های کهن دنیا مانند بابِل و مصر
نیز این زمان که خورشید بیشترین نور و گرما را به زمین می‌دهد، تقدس و
احترام ویژه ای داشت. حتی بسیاری از پژوهشگران معتقدند تأکید بر ظهر بودن
واقعه عاشورا نیز از همینجا نشأت می گیرد.
حالا از ملل دیگر بگذریم و به نیاکان
خودمان برگردیم که در نظر آنان با هجوم سرمای زمستان رپیثوین به زیر زمین
فرو می‌رفت و آب‌های زیرزمینی را گرم نگه می‌داشت تا بذرها و ریشههای
گیاهان از بین نروند. او در آنجا با دیو سرما می‌جنگید و همه توان خود را
به کار میگرفت تا گیاهان بستر گرمی برای زنده ماندن داشته باشند.
با رفتن رپیثوین به زیرزمین انگار بخشی از
روز نیز با او سفر می‌کرد زیرا روزهای زمستان کوتاه می‌شد. بنابراین مدت
زمانی که به نماز او اختصاص داشت نیز کمتر می‌شد پس نمازهای زمستانی و
تابستانی او با هم تفاوت داشتند؛ در طول تابستان که ظهرها طولانی‌تر و
گرمتر بودند نیایشهای مربوط به سرور گرمای نیمروز (رپیثوین) با نیایشهای
سرور آتش (که ایزد دیگری بود) ارتباط داشت، اما در زمستان که زمان آرمانیِ
رپیثوین کوتاه‌تر و ظهرها بی‌رمق‌تر بودند، نیایش او تحت پوشش ایزد مهر (که
نیایش صبحگاه به او اختصاص داشت)، قرار می گرفت.
به زبان ساده باید گفت در زمستان نماز
رپیثوین مختصرتر بود و همراه با بخش دوم نماز صبحگاهی برگزار می‌شد. این
روند تا آغاز بهار ادامه داشت؛ یعنی تا زمانی که رپیثوین سر از خاک بیرون
می‌آورد و نوید زندگی دوباره را می‌داد.
بازگشت سالانه رپیثوین در بهار بازتابی است
از پیروزی نهایی خیر که او سهم زیادی در آن دارد و در پایان جهان نیز نقش
مهمی را ایفا خواهد کرد. رپیثوین میآید تا شادی و امید به رستاخیز را زنده
کند و نمادی باشد از برتری آفرینش نیکیها. به همین علت در باورهای آیینی
ایرانیان، بخشی از جشن نوروز به رپیثوین و پیروزی او اختصاص داشت. رپیثوین
نیز شاد و سرخوش بود از اینکه توانسته ریشههای گیاهان را با گرمای خود
زنده نگه دارد و بار دیگر شادی و زندگی را به جهان هدیه کند.
خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی از شخصیتهای بزرگی است که نقش سترگی در تاریخ اسلام و
به خصوص تاریخ ایران و تشیع داشته اما تا امروز در جهان اسلام بسیار مظلوم
واقع شده است و به همین دلیل پنجم اسفندماه به نام "روز بزرگداشت خواجه
نصیرالدین طوسی و روز مهندسی" نامگذاری شده است. خواجه نصیرالدین طوسی به تاریخ 15 جمادی
الاول سال 597 هجری قمری در مشهد مقدس به دنیا آمد و به همین دلیل مشهور
به طوسی است.
خواجه در تمام علوم متداول آن زمان، از مفاخر و بزرگان به شمار رفته و به علت هوش زیاد و غایت دانش و بینش، شهره آفاق بود.
او به تحصیل دانش، علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود شد.
خواجه نصیرالدین طوسی از منظر علامه حلی
اندیشمند بزرگ جهان اسلام، خواجه نصیرالدین طوسی، از جمله افرادی است که بسیار ستایش شده است. بسیاری از بزرگان شیعه، خواجه را مردی اندیشمند، مؤلفی زبردست، صاحب فکری بلند و دارای ذهن دقیق دانسته اند. در این میان علامه حلی از شاگردان خواجه در مورد او می گوید: "خواجه بزرگوار در علوم عقلی و نقلی تصنیفات بسیار دارد و در علوم دین بر طریقه مذهب شیعه کتابها نوشت. او شریف ترین دانشمندی بود که من دیده ام".
یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی علامه حلی است و علامه حلی در موقع اجازه دادن به یکی از شاگردانش به نام ابن زهره درباره استادش در همان اجازه نامه چنین می نویسد: "خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده ایم، خدا نورانی کند ضریح او را. قرائت کردم در خدمت او الهیات، شفای ابن سینا و تذکره ای در هیئت را که از تألیفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دریافت و خدای روح او را مقدس کند. در آن روزگاری که آوازه دانش خواجه نصیرالدین به اطراف و اکناف رسیده بود، رئیس ناصرالدین محتشم که از دانشوران اسماعیلیه بود به دیدار خواجه مایل شد و او را به قائنات دعوت کرد و مقدم او را بسیار گرامی داشت و خواجه مدتها در آنجا بود و کتاب تهذیب الاخلاق ابن مسکویه را به فارسی ترجمه و شرح داد و بنام "اخلاق ناصری" تألیف کرد.
خواجه نصیر از دیدگاه اندیشمندان اهل سنت
خواجه نصیرالدین طوسی نه تنها در میان اندیشمندان شیعه از جایگاهی والا برخوردار است بلکه دانشمندان اهل تسنن نیز زبان به تمجید این فرزانه سپید سیرت گشوده اند. بزرگان اهل سنت، خواجه را مردی فاضل، پاسدار علم، فروتن، خوش گفتار، خوش برخورد، سیاستمدار، دارای جایگاهی والا و صاحب نظر در مسائل اسلامی دانسته اند و بر مقام بس رفیع این فرزانه سر تعظیم فرود آورده اند.
ابن فَوَطی می گوید: "خواجه مردی فاضل و کریم الاخلاق و نیکو سیرت و فروتن بود و هیچ گاه از درخواست کسی دلتنگ نمی شد و حاجتمندی را رد نمی کرد و برخورد او با همه خوش بود". ابن شاکر، از مورخان اهل سنت، نیز اخلاق خواجه را چنین توصیف می کند: "خواجه بسیار نیکو صورت و خوش رو، کریم، سخی، بردبار، خوش معاشرت و زیرک بود و یکی از سیاست مداران روزگار به شمار می رفت".
مقام علمی خواجه نصیرالدین طوسی
تبحر خواجه نصیر در علوم مختلف عصر خویش، بزرگان را بر آن داشته که زبان به ستایش او بگشایند و با القابی چون استاد البشر، افضل علما، سلطان فقها، سرآمد علم، اعلم نویسندگان، عقل حادی عشر و معلم ثالث از او یاد کنند. نه تنها دانشمندان مسلمانان، بلکه غیرمسلمان نیز نتوانسته اند منکر تخصص خواجه در این علوم شوند.
ریاضیات: او در ریاضی عالمی برجسته بود و امروزه نیز در جبر، حساب، هندسه و مثلثات از دانشمندان نامی به شمار می آید. تألیف 35 اثر در موضوع ریاضی، او را به جهان علم شناسانده و دیدگاههای او، مبنای بسیاری از نظریه های دانشمندان است.
فلسفه:خواجه نصیر در عصری زندگی می کرد که امام فخررازی با تعصب تمام به دیدگاههای فلسفی بوعلی سینا خدشه وارد می ساخت و کسی را یارای ایستادگی در برابر او نبود. از این رو، خواجه پا به میدان مبارزه علمی گذاشت و با نوشتن شرحی بر اشارات بوعلی، تمام شبهه های فخر رازی را پاسخ داد و حیات دوباره ای به فلسفه بخشید.
کلام: موضوع علم کلام، اعتقادات است. خواجه نصیرالدین در این زمینه کتاب تجرید الاعتقاد، محکمترین متن کلامی را به رشته تحریر درآورد. هنوز هم پس از گذشت 700 سال، شرحهای مفصلی بر آن نوشته شده، در مجامع علمی تدریس می شود.
فقه و اخلاق: پرداختن به علوم رایج زمان مانند فلسفه، ریاضی، نجوم و طب، خواجه نصیر را از فقه و اخلاق دور نکرد. در فقاهت، او را سلطان فقها نامیدند. در اخلاق نیز با نگارش کتابهایی چون اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، آداب المتعلمین، نکته های اخلاقی ظریفی را بیان کرده است.
ادبیات: ذوق لطیف و طبع ظریف خواجه، او را بر آن داشت تا قلم استوار خویش را در ادبیات و شعر نیز به کار گیرد. کتاب اخلاق ناصری او، از شاهکارهای نثر فارسی است و معیار الاشعار را نیز در علم عَروض تألیف کرد و از قالب شعر برای بیان دیدگاه های خود بهره ها برد.
خواجه نصیرالدین طوسی در خدمت هلاکوخان ایلخان مغول
خواجه نصیرالدین طوسی در تمام امور کشوری و لشکری مغول برای نیل به مقاصد عالیه خود دخالت داشته و تا اندازه ای که توانست از پیش آمدها و سختیهای ناگوار که متوجه جامعه مسلمانان می شد، جلوگیری می کرد، گاهی با سخنان علمی و زمانی با گفتگوهای مختلف و هنگامی با اندرزهای سیاسی مقاصد مهم اساسی خود را با دست هلاکوخان انجام می داد پیشرفتهای علمی و نوازش فضلا و علما با دست خواجه صورت می گرفت و روی این نظریات روز به روز در دربار هلاکو محبوبتر شده و مورد توجه خاص ایلخان می شد.
خواجه نصیرالدین همیشه اصول مقاصد دینی را نصب العین خود قرار داده و تمام حرکات سیاسی و علمی که شایسته یک مرد دینی آشنا به مصالح اجتماعی و سیاسی اسلامی است به کار می بست. یکی از اقدامات مهم خواجه نصیرالدین طوسی تشویق هلاکوخان به فتح بغداد و برانداختن دودمان عباسی و کشتن خلیفه به دست ایلخان مغول بود.
تأسیس رصدخانه به دست خواجه نصیرالدین طوسی
محقق طوسی به اتفاق کلیه مورخان آن عصر بر عقل هلاکو چیره شده و تا می توانست از قدرت و تسلط او به نفع کشور خود استفاده می کرد و به جهان علم و ادب و ترویج مذهب شیعه اثنی عشری خدمت کرد و به نیروی اراده و تدبیر خود توانست عقاید و آرای خود را به نام دلالتهای فلکی عملی ساخته و از اوهام و خرافاتی که مانند حسام الدین، منجم‌ها به نام نجوم می گفتند، جلوگیری کند.در اثر نوازشهای محقق طوسی، دانشمندان توانستند با فراغت بال مشغول تألیف و تصنیف و اشتغالات علمی شده و هر کدام در محیط تاریکی که بر اثر فساد اخلاق و کشتارها و خونریزیهای پراکنده، آشفته شده بودند، مشعل فروزانی شده و در تشریح فضائل بکوشند و تا اندازه ای از فساد اخلاق و بیداد گری جلوگیری کنند.رفتن محقق طوسی به حله برای زیارت شیخ نجم‌الدین ابوالقاسم حلی مؤلف کتاب شرایع الاسلام تأثیر عمیقی در محافل علمی اسلامی کرد و درس عبرتی بود که تا کنون داستان آن بر سر زبانها است.از جمله اقدامات دیگر خواجه نصیرالدین طوسی که تاریخ هیچ گاه آن را فراموش نخواهد کرد، تأسیس رصدخانه مراغه است که به دست او با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده است.این رصدخانه از مشهورترین رصدخانه‌های دنیای اسلام ذکر شده و آوازه آن تمام جهان آن روز را فراگرفته و تا کنون با این همه تطورات و تغییراتی که در جهان پدید آمده، باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم بانی آن بر سر زبانها است.
به دستور محقق بزرگ طوسی "فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی" معمار معروف آن عصر ساختمان وسیع و با شکوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع کرده و محلی که برای رصدخانه انتخاب شده بود تلی است که در شمال غربی شهر مراغه واقع شده بود و اینک به نام رصدخانه مراغه معروف است.
برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمکهای مالی دولت، اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذارده شده بود که از عشر آن برای امر رصدخانه و خرید وسایل، اسباب، آلات و کتب استفاده می کرد و در نزدیکی رصدخانه، کتابخانه بزرگ و بسیار عالی ساخته شده بود که در حدود چهارصد هزار جلد کتاب نفیس برای استفاده دانشمندان و فضلا قرار داده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزایر آورده بودند.در جوار رصدخانه هم یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمان ساخته بودند و مدرسه علمیه ای برای استفاده طلاب و دانشجویان ساخته شده بود و این کارها مدت 13 سال به طول انجامید، تا اینکه ایلخان هلاکوی مغولی در سال 663 درگذشت. با این حال، خواجه تا آخرین دقایق عمر خود مواظبت و اهتمام بسیار کرد که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود و خللی در کار آنجا رخ ندهد.بنای رصد خانه مراغه از افراط و تفریط منجمان آن دوره جلوگیری کرده و از اوهام و خرافاتی که به نام دلالتهای فلکی انتشار پیدا کرده بود و مغولان آن را دامن می زدند،جلوگیری کرد.
نام خواجه نصیر بر کُره ماه
یکی از دانشمندان مشهور آمریکا به نام "فاندیک" در یکی از تألیفات خود می نویسد: دانشمندان نجومی اروپا برای هر یک از کوههای کره ماه نامهایی از فضلای جهان را که خدمات شایسته ای به جهان علم کرده‌اند، نامگذاری کرده‌اند، از جمله یکی از کوههای کره ماه به نام خواجه نصیرالدین طوسی نامگذاری شده است.
پژوهشهای اخترشناسی در محافل علمی جهان در خصوص ارتباط اخترشناسی کُپِرنیکی با مکتب مراغه و آگاهی از حق تقدم خواجه نصیر و یاران او، فرصتهای تازه ای برای بازنگری و پژوهشهای ژرف تر در آثار خواجه نصیر و دیگر اخترشناسان اسلامی فراهم کرد تا آگاهیهای بیشتری از شخصیت و اهمیت مقام علمی خواجه نصیر حاصل کنند. از این رو، برای بزرگداشت نام این دانشمند بزرگ و چهره درخشان ایران و جهان و به پاس خدمات ارزنده او در دانش ستاره شناسی و ریاضیات، در نامگذاری جایگاههای شناخته شده در کره ماه، نام او را در نصف النهار 41 جنوبی و مدار صفر آن کره ثبت کرده اند.
ایجاد کتابخانه چهارصد هزار جلدی
از امکانات بزرگ و دست نایافتنی رصدخانه مراغه، کتابخانه آن بود که در تمام کتابهای تاریخی، به مخزن چهارصد هزار جلدی آن اشاره کرده اند. در این کتابخانه، دانشمندان افزون بر دانش نجوم و پژوهشهای مربوط به رصد، به تعلیم و مطالعه علوم دیگر نیز اشتغال داشته اند. این کتابخانه در کنار دیگر تأسیسات آزمایشگاهی، اعتبار و حیثیت یک آکادمی بزرگ علمی را به رصدخانه مراغه بخشیده بود.
آشنایی با برخی کتابهای خواجه نصیر
برخی از کتابهای مشهور خواجه نصیرالدین طوسی می توان به شرح اشارت ابن سینا، تجرید الاعتقاد، التذکره فی علم الهیئت بنام تذکره نصیریه، تحریر المجسطی در هیئت و نجوم، اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف در عرفان، الادب ابوخیر للولد الضغیر با اشعار عربی و فارسی ازخود خواجه، جواهر الفرائض اصول علم فرائض و مواریث، اساس الاقتباس در فن منطق، بیست باب در اصطرلاب در علوم غریبه، زیج ایلخانی و مثلثات کروی اشاره کرد.
همچنین رساله ها و کتابهای متعددی در منطق و هیئت از خواجه باقیمانده است. تألیفات خواجه به سال 1652 میلادی به زبان لاتین در لندن به طبع رسیده است و همچنین در مصر و هندوستان و ایران قسمتی چاپ شده است که بعداً با همکاری خواجه دست اندرکار امر رصد شده بودند از قبیل علامه قطب الدین شیرازی، شمس الدین شیروانی، حسام الدین شامی، دامغانی، کمال الدین الابکی، علی بن محمود، نجم الدین اصطرلابی، صدرالدین علی بن خواجه نصیر طوسی که متولی رصدخانه نیز بوده و "فومنجی" چینی و "محی الدین" مغربی و "فریدالدین ابوالحسن بن حیدر بن علی طوسی" از جمله دانشمندان معروف عصر خود در حکمت و عرفان و اشراق بوده و در علم ریاضی و نجوم و رصد کواکب از سرآمدان عصر خود بوده اند.
خواجه در تمام علوم متداول آن زمان، از مفاخر و بزرگان به شمار رفته و به علت هوش زیاد و غایت دانش و بینش، شهره آفاق بود.
او به تحصیل دانش، علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود شد.
خواجه نصیرالدین طوسی از منظر علامه حلی
اندیشمند بزرگ جهان اسلام، خواجه نصیرالدین طوسی، از جمله افرادی است که بسیار ستایش شده است. بسیاری از بزرگان شیعه، خواجه را مردی اندیشمند، مؤلفی زبردست، صاحب فکری بلند و دارای ذهن دقیق دانسته اند. در این میان علامه حلی از شاگردان خواجه در مورد او می گوید: "خواجه بزرگوار در علوم عقلی و نقلی تصنیفات بسیار دارد و در علوم دین بر طریقه مذهب شیعه کتابها نوشت. او شریف ترین دانشمندی بود که من دیده ام".
یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی علامه حلی است و علامه حلی در موقع اجازه دادن به یکی از شاگردانش به نام ابن زهره درباره استادش در همان اجازه نامه چنین می نویسد: "خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده ایم، خدا نورانی کند ضریح او را. قرائت کردم در خدمت او الهیات، شفای ابن سینا و تذکره ای در هیئت را که از تألیفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دریافت و خدای روح او را مقدس کند. در آن روزگاری که آوازه دانش خواجه نصیرالدین به اطراف و اکناف رسیده بود، رئیس ناصرالدین محتشم که از دانشوران اسماعیلیه بود به دیدار خواجه مایل شد و او را به قائنات دعوت کرد و مقدم او را بسیار گرامی داشت و خواجه مدتها در آنجا بود و کتاب تهذیب الاخلاق ابن مسکویه را به فارسی ترجمه و شرح داد و بنام "اخلاق ناصری" تألیف کرد.
خواجه نصیر از دیدگاه اندیشمندان اهل سنت
خواجه نصیرالدین طوسی نه تنها در میان اندیشمندان شیعه از جایگاهی والا برخوردار است بلکه دانشمندان اهل تسنن نیز زبان به تمجید این فرزانه سپید سیرت گشوده اند. بزرگان اهل سنت، خواجه را مردی فاضل، پاسدار علم، فروتن، خوش گفتار، خوش برخورد، سیاستمدار، دارای جایگاهی والا و صاحب نظر در مسائل اسلامی دانسته اند و بر مقام بس رفیع این فرزانه سر تعظیم فرود آورده اند.
ابن فَوَطی می گوید: "خواجه مردی فاضل و کریم الاخلاق و نیکو سیرت و فروتن بود و هیچ گاه از درخواست کسی دلتنگ نمی شد و حاجتمندی را رد نمی کرد و برخورد او با همه خوش بود". ابن شاکر، از مورخان اهل سنت، نیز اخلاق خواجه را چنین توصیف می کند: "خواجه بسیار نیکو صورت و خوش رو، کریم، سخی، بردبار، خوش معاشرت و زیرک بود و یکی از سیاست مداران روزگار به شمار می رفت".
مقام علمی خواجه نصیرالدین طوسی
تبحر خواجه نصیر در علوم مختلف عصر خویش، بزرگان را بر آن داشته که زبان به ستایش او بگشایند و با القابی چون استاد البشر، افضل علما، سلطان فقها، سرآمد علم، اعلم نویسندگان، عقل حادی عشر و معلم ثالث از او یاد کنند. نه تنها دانشمندان مسلمانان، بلکه غیرمسلمان نیز نتوانسته اند منکر تخصص خواجه در این علوم شوند.
ریاضیات: او در ریاضی عالمی برجسته بود و امروزه نیز در جبر، حساب، هندسه و مثلثات از دانشمندان نامی به شمار می آید. تألیف 35 اثر در موضوع ریاضی، او را به جهان علم شناسانده و دیدگاههای او، مبنای بسیاری از نظریه های دانشمندان است.
فلسفه:خواجه نصیر در عصری زندگی می کرد که امام فخررازی با تعصب تمام به دیدگاههای فلسفی بوعلی سینا خدشه وارد می ساخت و کسی را یارای ایستادگی در برابر او نبود. از این رو، خواجه پا به میدان مبارزه علمی گذاشت و با نوشتن شرحی بر اشارات بوعلی، تمام شبهه های فخر رازی را پاسخ داد و حیات دوباره ای به فلسفه بخشید.
کلام: موضوع علم کلام، اعتقادات است. خواجه نصیرالدین در این زمینه کتاب تجرید الاعتقاد، محکمترین متن کلامی را به رشته تحریر درآورد. هنوز هم پس از گذشت 700 سال، شرحهای مفصلی بر آن نوشته شده، در مجامع علمی تدریس می شود.
فقه و اخلاق: پرداختن به علوم رایج زمان مانند فلسفه، ریاضی، نجوم و طب، خواجه نصیر را از فقه و اخلاق دور نکرد. در فقاهت، او را سلطان فقها نامیدند. در اخلاق نیز با نگارش کتابهایی چون اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، آداب المتعلمین، نکته های اخلاقی ظریفی را بیان کرده است.
ادبیات: ذوق لطیف و طبع ظریف خواجه، او را بر آن داشت تا قلم استوار خویش را در ادبیات و شعر نیز به کار گیرد. کتاب اخلاق ناصری او، از شاهکارهای نثر فارسی است و معیار الاشعار را نیز در علم عَروض تألیف کرد و از قالب شعر برای بیان دیدگاه های خود بهره ها برد.
خواجه نصیرالدین طوسی در خدمت هلاکوخان ایلخان مغول
خواجه نصیرالدین طوسی در تمام امور کشوری و لشکری مغول برای نیل به مقاصد عالیه خود دخالت داشته و تا اندازه ای که توانست از پیش آمدها و سختیهای ناگوار که متوجه جامعه مسلمانان می شد، جلوگیری می کرد، گاهی با سخنان علمی و زمانی با گفتگوهای مختلف و هنگامی با اندرزهای سیاسی مقاصد مهم اساسی خود را با دست هلاکوخان انجام می داد پیشرفتهای علمی و نوازش فضلا و علما با دست خواجه صورت می گرفت و روی این نظریات روز به روز در دربار هلاکو محبوبتر شده و مورد توجه خاص ایلخان می شد.
خواجه نصیرالدین همیشه اصول مقاصد دینی را نصب العین خود قرار داده و تمام حرکات سیاسی و علمی که شایسته یک مرد دینی آشنا به مصالح اجتماعی و سیاسی اسلامی است به کار می بست. یکی از اقدامات مهم خواجه نصیرالدین طوسی تشویق هلاکوخان به فتح بغداد و برانداختن دودمان عباسی و کشتن خلیفه به دست ایلخان مغول بود.
تأسیس رصدخانه به دست خواجه نصیرالدین طوسی
محقق طوسی به اتفاق کلیه مورخان آن عصر بر عقل هلاکو چیره شده و تا می توانست از قدرت و تسلط او به نفع کشور خود استفاده می کرد و به جهان علم و ادب و ترویج مذهب شیعه اثنی عشری خدمت کرد و به نیروی اراده و تدبیر خود توانست عقاید و آرای خود را به نام دلالتهای فلکی عملی ساخته و از اوهام و خرافاتی که مانند حسام الدین، منجم‌ها به نام نجوم می گفتند، جلوگیری کند.در اثر نوازشهای محقق طوسی، دانشمندان توانستند با فراغت بال مشغول تألیف و تصنیف و اشتغالات علمی شده و هر کدام در محیط تاریکی که بر اثر فساد اخلاق و کشتارها و خونریزیهای پراکنده، آشفته شده بودند، مشعل فروزانی شده و در تشریح فضائل بکوشند و تا اندازه ای از فساد اخلاق و بیداد گری جلوگیری کنند.رفتن محقق طوسی به حله برای زیارت شیخ نجم‌الدین ابوالقاسم حلی مؤلف کتاب شرایع الاسلام تأثیر عمیقی در محافل علمی اسلامی کرد و درس عبرتی بود که تا کنون داستان آن بر سر زبانها است.از جمله اقدامات دیگر خواجه نصیرالدین طوسی که تاریخ هیچ گاه آن را فراموش نخواهد کرد، تأسیس رصدخانه مراغه است که به دست او با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده است.این رصدخانه از مشهورترین رصدخانه‌های دنیای اسلام ذکر شده و آوازه آن تمام جهان آن روز را فراگرفته و تا کنون با این همه تطورات و تغییراتی که در جهان پدید آمده، باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم بانی آن بر سر زبانها است.
به دستور محقق بزرگ طوسی "فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی" معمار معروف آن عصر ساختمان وسیع و با شکوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع کرده و محلی که برای رصدخانه انتخاب شده بود تلی است که در شمال غربی شهر مراغه واقع شده بود و اینک به نام رصدخانه مراغه معروف است.
برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمکهای مالی دولت، اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذارده شده بود که از عشر آن برای امر رصدخانه و خرید وسایل، اسباب، آلات و کتب استفاده می کرد و در نزدیکی رصدخانه، کتابخانه بزرگ و بسیار عالی ساخته شده بود که در حدود چهارصد هزار جلد کتاب نفیس برای استفاده دانشمندان و فضلا قرار داده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزایر آورده بودند.در جوار رصدخانه هم یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمان ساخته بودند و مدرسه علمیه ای برای استفاده طلاب و دانشجویان ساخته شده بود و این کارها مدت 13 سال به طول انجامید، تا اینکه ایلخان هلاکوی مغولی در سال 663 درگذشت. با این حال، خواجه تا آخرین دقایق عمر خود مواظبت و اهتمام بسیار کرد که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود و خللی در کار آنجا رخ ندهد.بنای رصد خانه مراغه از افراط و تفریط منجمان آن دوره جلوگیری کرده و از اوهام و خرافاتی که به نام دلالتهای فلکی انتشار پیدا کرده بود و مغولان آن را دامن می زدند،جلوگیری کرد.
نام خواجه نصیر بر کُره ماه
یکی از دانشمندان مشهور آمریکا به نام "فاندیک" در یکی از تألیفات خود می نویسد: دانشمندان نجومی اروپا برای هر یک از کوههای کره ماه نامهایی از فضلای جهان را که خدمات شایسته ای به جهان علم کرده‌اند، نامگذاری کرده‌اند، از جمله یکی از کوههای کره ماه به نام خواجه نصیرالدین طوسی نامگذاری شده است.
پژوهشهای اخترشناسی در محافل علمی جهان در خصوص ارتباط اخترشناسی کُپِرنیکی با مکتب مراغه و آگاهی از حق تقدم خواجه نصیر و یاران او، فرصتهای تازه ای برای بازنگری و پژوهشهای ژرف تر در آثار خواجه نصیر و دیگر اخترشناسان اسلامی فراهم کرد تا آگاهیهای بیشتری از شخصیت و اهمیت مقام علمی خواجه نصیر حاصل کنند. از این رو، برای بزرگداشت نام این دانشمند بزرگ و چهره درخشان ایران و جهان و به پاس خدمات ارزنده او در دانش ستاره شناسی و ریاضیات، در نامگذاری جایگاههای شناخته شده در کره ماه، نام او را در نصف النهار 41 جنوبی و مدار صفر آن کره ثبت کرده اند.
ایجاد کتابخانه چهارصد هزار جلدی
از امکانات بزرگ و دست نایافتنی رصدخانه مراغه، کتابخانه آن بود که در تمام کتابهای تاریخی، به مخزن چهارصد هزار جلدی آن اشاره کرده اند. در این کتابخانه، دانشمندان افزون بر دانش نجوم و پژوهشهای مربوط به رصد، به تعلیم و مطالعه علوم دیگر نیز اشتغال داشته اند. این کتابخانه در کنار دیگر تأسیسات آزمایشگاهی، اعتبار و حیثیت یک آکادمی بزرگ علمی را به رصدخانه مراغه بخشیده بود.
آشنایی با برخی کتابهای خواجه نصیر
برخی از کتابهای مشهور خواجه نصیرالدین طوسی می توان به شرح اشارت ابن سینا، تجرید الاعتقاد، التذکره فی علم الهیئت بنام تذکره نصیریه، تحریر المجسطی در هیئت و نجوم، اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف در عرفان، الادب ابوخیر للولد الضغیر با اشعار عربی و فارسی ازخود خواجه، جواهر الفرائض اصول علم فرائض و مواریث، اساس الاقتباس در فن منطق، بیست باب در اصطرلاب در علوم غریبه، زیج ایلخانی و مثلثات کروی اشاره کرد.
همچنین رساله ها و کتابهای متعددی در منطق و هیئت از خواجه باقیمانده است. تألیفات خواجه به سال 1652 میلادی به زبان لاتین در لندن به طبع رسیده است و همچنین در مصر و هندوستان و ایران قسمتی چاپ شده است که بعداً با همکاری خواجه دست اندرکار امر رصد شده بودند از قبیل علامه قطب الدین شیرازی، شمس الدین شیروانی، حسام الدین شامی، دامغانی، کمال الدین الابکی، علی بن محمود، نجم الدین اصطرلابی، صدرالدین علی بن خواجه نصیر طوسی که متولی رصدخانه نیز بوده و "فومنجی" چینی و "محی الدین" مغربی و "فریدالدین ابوالحسن بن حیدر بن علی طوسی" از جمله دانشمندان معروف عصر خود در حکمت و عرفان و اشراق بوده و در علم ریاضی و نجوم و رصد کواکب از سرآمدان عصر خود بوده اند.
به جای افزایش گنبد حرم مطهر امام رضا (ع)، ساختمان‌ها کوتاه شوند
درحالی
محمدرضا مهرورز عضو شورای شهر مشهد در ارتباط با مخدوش شدن حریم منظری حرم
مطهر، طرح ارتفاع گنبد را مطرح می‌کند که لشگری رئیس سابق سازمان میراث
فرهنگی خراسان رضوی در مخالفت با این طرح بر کاهش ارتفاع ساختمان‌های اطراف
حرم تاکید دارد. این‌درحالی‌است که هرگونه دخل و تصرف و ساخت وساز در
بناهای تاریخی که به ثبت سازمان میراث‌فرهنگی رسیده باشد ممنوع است.
از
آنجایی‌که افزایش طبقات ساختمان‌های اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) کاهش حریم
منظری و بصری حرم مطهر را در پی داشته محمدرضا مهرورز عضو شورای شهر مشهد
در مصاحبه‌ای طرح افزایش ارتفاع گنبد حرم مطهر را پیشنهاد داده است.
این‌درحالی‌است که محسن لشگری برخلاف ادعای مطرح شده،کاهش ارتفاع
ساختمان‌های اطراف حرم را قابل قبول دانست.
«محسن لشگری»، رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان ضمن بیان
گفت: «درابتدا باید پیش‌بینی طرح عدم افزایش ارتفاع و بلندمرتبه‌سازی در
اطراف حرم مطهر امام‌رضا(ع) انجام میگرفت تا امروز دچار چنین مشکلاتی
نمی‌شدیم.»
وی در رابطه با نظر محمدرضا مهرورز عضو
شورای شهرمشهد مبنی بر افزایش ارتفاع گنبد حرم امام رضا(ع) گفت: «برای
اینکه گنبد حرم جلوه و چشم‌انداز خودش را داشته باشد لازم است ساختمان‌های
مرتفع در اطراف حرم کوتاه شود نه‌اینکه گنبد افزایش پیدا کند.
به گفته لشگری، نمی‌دانم مرتفع‌سازی گنبد
مقدور است یا نه اما از ابتدا این نگاه می‌توانست وجود داشته باشد که
ساختمان‌ها در حد و اندازه‌ای باشند که هارمونی لازم در اطراف حرم ایجاد
شود.
درحالی عضو شورای شهر مشهد در ارتباط با
پروانه ساخت و ساز‌ها در اطراف حرم معتقد است، ارائه مجوزهای ساخت و ساز در
محدوده بارگاه منور رضوی بر اساس ضابطه‌های تعریف شده صورت می‌گیرد که
پیش‌از این هشدارها درخصوص بلندمرتبه‌سازی‌های اطراف حرم به‌کرات داده شده
بود.
زبان فارسی یکی از چهار زبان کلاسیک جهان شد
یکصد و سی سال پیش در چنین روزی
زبان‌شناسان اروپایی بیش از یکصدوسی سال پیش، درست هم‌زمان با ٢٦
شهریورماه، (برابر با زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه ١٧ سپتامبر ١٨٧٢) در
پایان نشست سه روزه خود در شهر برلین پس از بررسی و کاوش چهار زبان را
زبان‌های کلاسیک دانستند، که این ٤ زبان سانسکریت، یونانی، لاتین و فارسی
بودند.
پژوهشگران و محققان در پایان نشست سه روزه شهر
برلین پس از بررسی و کاوش چهار زبان را زبان‌های کلاسیک دانستند، که این ٤
زبان سانسکریت، یونانی، لاتین و فارسی بودند. در این نشست زبان‌های هند ـ
اروپایی مورد بررسی قرار گرفته بود. این کاوش و پژوهش، زبان فارسی را از
نظر کلاسیک، دومین زبان (پس از زبان یونانی) گذاشت.
زبان فارسی از
لحاظ دیر‌پایی یک سده از لاتین و 12 سده از زبان انگلیسی جلوتر است. در
همین نشست، زبان اوستایی شاخه بدون گوینده زبان فارسی، خوانده شد. حال چه
ویژگی‌هایی یک زبان را در ردیف زبان‌های کلاسیک جای می‌دهد.
نخست
باستانی باشد. دوم از دیدگاه ادبی و چامه‌سرایی بسیار توانگر باشد.سوم در
ازای بیش از هزار سال زندگی خود دگرگونی‌های اندکی در واژه‌های آن پدید
آمده باشد. البته هیچ زبانی در گذر زمان ازدگرگونی‌ها در امان نبوده است.
ولی
هرچه این دگرگونی‌‌ها کمتر باشد، آن زبان کلاسیک‌تر است و پایداری بیشتری
دارد. زبان ایرانیان اینک همان است که فردوسی و حافظ به آن(زبان) شعر
گفته‌اند؛ همان واژه‌ها، عبارات و دستور زبان را دارد.
در نشست برلین،
زبان‌شناسان پذیرفتند که ادبیات فارسی در قرون وسطی در صدر(پیشگاه) ادبیات
دیگر ملت‌‌ها بوده و ایران در آن سده‌ها بیش از هر ملت دیگری سراینده،
نویسنده و اندیشمند (حکیم یا فیلسوف) داشته است.
در نشست‌های
سال‌های 1922 و 1936، جایگاه زبان فارسی (مرتبه دوم) در میان زبان‌های
باستانی و کلاسیک هند و اروپایی بار دیگر تایید شد.(نقل از انوشیروان کیهانی‌زاده)
همایش هزارمین سال سرایش شاهنامه برگزار میشود
همایش بین‌المللی هزارمین سال سرایش شاهنامه» دوم تا چهارم آذر در 16 محور
تخصصی از سوی دانشگاه آزاد اسلامی، با همکاری مرکز دایرة‌المعارف بزرگ
اسلامی برگزار میشود.ه گزارش (ایبنا) باتوجه به نامگذاری سال 2010 میلادی
به نام فردوسی از سوی سازمان «یونسکو» معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد
اسلامی در نظر دارد «همایش بین‌المللی هزارمین سال سرایش شاهنامه فردوسی»
را در ماه آذر و با همکاری مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی و سازمان علمی-
فرهنگی یونسکو در این مرکز برگزار کند.
این همایش در 16 محور تخصصی برگزار میشود و علاقه‌مندان به شرکت در این همایش می‌توانند تا 31 تیر چکیده مقالات خود را به دبیرخانه همایش ارسال کنند.
«نسخه‌شناسی و چاپ‌های شاهنامه»، «ویژگی‌های زبانی»، «ابعاد زیبایی‌شناختی»، «ابعاد اسطوره»، «ابعاد حماسی»، «ابعاد سیاسی- اجتماعی»، «ابعاد تاریخی»، «جغرافیای شاهنامه»، «انسان‌شناسی در شاهنامه»، «داستان‌پردازی در شاهنامه»، «شاهنامه و سرزمین‌های فارسی‌زبان» و «ترجمه‌های شاهنامه» عنوان برخی از محورهای این همایش هستند.
«شاهنامه و فردوسی در جهان امروز»، «اندیشه و خرد در شاهنامه»، «شاهنامه و ادبیات کودک و نوجوان» و «سایر موضوعات بکر و بدیع در زمینه شاهنامه و آفریننده توانگر آن» عنوان دیگر محورهای این همایش هستند.
مجری این همایش واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد اسلامی است. نتایج داوری مقالات تا پایان مرداد اعلام میشود و پذیرفته‌شدگان می‌توانند تا 15 شهریور متن کامل مقالات خود را به دبیرخانه ارسال کنند.
«همایش بین‌المللی هزارمین سال سرایش شاهنامه» دوم تا چهارم آذر 90برگزار میشود.
دبیرخانه این همایش واقع در رودهن، خیابان امام خمینی، کوچه دانشگاه، ساختمان شماره پنج دانشگاه، طبقه دوم قرار دارد. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به نشانی الکترونیکی «www.shahnamehcongress.com» مراجعه کنند.
این همایش در 16 محور تخصصی برگزار میشود و علاقه‌مندان به شرکت در این همایش می‌توانند تا 31 تیر چکیده مقالات خود را به دبیرخانه همایش ارسال کنند.
«نسخه‌شناسی و چاپ‌های شاهنامه»، «ویژگی‌های زبانی»، «ابعاد زیبایی‌شناختی»، «ابعاد اسطوره»، «ابعاد حماسی»، «ابعاد سیاسی- اجتماعی»، «ابعاد تاریخی»، «جغرافیای شاهنامه»، «انسان‌شناسی در شاهنامه»، «داستان‌پردازی در شاهنامه»، «شاهنامه و سرزمین‌های فارسی‌زبان» و «ترجمه‌های شاهنامه» عنوان برخی از محورهای این همایش هستند.
«شاهنامه و فردوسی در جهان امروز»، «اندیشه و خرد در شاهنامه»، «شاهنامه و ادبیات کودک و نوجوان» و «سایر موضوعات بکر و بدیع در زمینه شاهنامه و آفریننده توانگر آن» عنوان دیگر محورهای این همایش هستند.
مجری این همایش واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد اسلامی است. نتایج داوری مقالات تا پایان مرداد اعلام میشود و پذیرفته‌شدگان می‌توانند تا 15 شهریور متن کامل مقالات خود را به دبیرخانه ارسال کنند.
«همایش بین‌المللی هزارمین سال سرایش شاهنامه» دوم تا چهارم آذر 90برگزار میشود.
دبیرخانه این همایش واقع در رودهن، خیابان امام خمینی، کوچه دانشگاه، ساختمان شماره پنج دانشگاه، طبقه دوم قرار دارد. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به نشانی الکترونیکی «www.shahnamehcongress.com» مراجعه کنند.