پیگیری نشد، مأیوس شدیم

ویژه نامه قصه ی توس -روزنامه خراسان

سفر رهبری فرصت خوبی برای احیای توس بود که متاسفانه سیستم اداری نتوانست آن را محقق کند

دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد دانشگاه، مدیر قطب علمی فردوسی شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی و رئیس فرهنگسرای فردوسی، یکی از فعالان در حوزه فردوسی شناسی و پیگیر مسائل مربوط به شهر توس است. دکتر یاحقی روز پس از سفر مقام معظم رهبری به توس در جلسه ای مسائل مختلفی را راجع به توس به رهبر انقلاب گزارش داد. در این جلسه پیشنهادها و راهکارهای توسعه و احیای توس و آرامگاه فردوسی بررسی شد و نتیجه آن این شد که دکتر یاحقی پیگیر کارها باشد. به گفته وی پس از این رویداد مهم و تاریخی، جلسه های متعددی برگزار شده و حتی ستادی با عنوان «شورای عالی سیاستگذاری» برای احیای توس شکل گرفت اما کارها پس از چند سال متوقف شد و عملا پیگیری ها ادامه پیدا نکرد. در این گفت وگو دکتر یاحقی مروری دارد به روز جلسه با رهبر انقلاب و روند پیگیری طرح احیای توس.

ظاهرا شما درروزسفر رهبری به توس همراه هیئت بازدید کننده نبودید؟

من نبودم. البته روز بعد من، آقای خلوصی (مدیر وقت میراث فرهنگی) و آقای لباف (کارشناس توس و باستان شناس) را خواستند تا به حضور ایشان برسیم که جلسه خوبی بود. در آن جلسه رهبری از دلایل وضعیت بد توس و آرامگاه از ما سوال کردند که ما هم پاسخ هایی دادیم و البته پیشنهادهایی نیز مطرح شد. یادم هست این سفر هم زمان شده بود با پیدا شدن آرامگاه امام محمد غزالی که ایشان هم موافق بودند برای امام محمد غزالی بنایی درخور ساخته شود. جلسه حدود ۳ ساعت طول کشید. حتی نماز ظهر را هم همانجا به امامت ایشان خواندیم.

پیگیری ماجرای توس مشخصا به کجا واگذار شد؟

اتفاقا مهم ترین مسئله در آن نشست همین نکته بود که ما پیشنهاد تاسیس مرکز «خراسان شناسی» را دادیم تا این موضوع را دنبال کنند چرا که هم پیگیری های اداری نیاز داشت و هم مسائل پژوهشی را باید دنبال می کردیم. ابتدا پیشنهاد شد که موسسه «خراسان شناسی» به دانشگاه فردوسی سپرده شود که من موافق نبودم چون سیستم اداری دولتی خیلی نمی توانست موفق باشد. به همین دلیل آستان قدس را مطرح کردند که پذیرفتیم و بلافاصله دستور دادند که مرکز «خراسان شناسی» در زیرمجموعه آستان قدس رضوی شکل بگیرد و یکی-دوماه بعد هم شکل گرفت.

پس در واقع پیگیری سفر رهبری به توس در «خراسان شناسی» دنبال شد؟

بله، البته همان زمان و بلافاصله از طرف استانداری ستادی تشکیل شد.

کدام استاندار؟

آقای مهرعلیزاده

اولین جلسه رسمی کی تشکیل شد؟

زمانی نگذشت که اولین جلسه در آرامگاه فردوسی با حضور مسئولان وقت تشکیل شد. مسئولان بلندپایه کشوری و استانی بودند مثل وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس برنامه و بودجه، استاندار خراسان، شهردار مشهد و چند وزیر و تعدادی دیگر از مسئولان هم بودند.

مهم ترین اتفاق آن جلسه چه بود؟

قرار شد برنامه ای (چارتی) برای تشکیلات آنجا بنویسیم و تقریبا مسئولیت ماجرا را هم به بنده سپردند که از طریق «خراسان شناسی» دنبال کنم. به دنبال آن ستادی تشکیل شد با عنوان شورای عالی سیاستگذاری که در ذیل آن ستاد برنامه ریزی و اجرایی با سه کمیته فرهنگی- هنری، فنی و تخصصی و اجرایی و هر کدام متشکل از نهادها و شخصیت های صاحب نظر شکل گرفت.

هسته اصلی این شورا چه افراد حقوقی یا حقیقی بودند؟

عنوان «شورای عالی سیاست گذاری پیگیری دستور مقام معظم رهبری دایر به احیای مجموعه تاریخی فرهنگی توس و آرامگاه فردوسی» بود که طرح آن را به من محول کردند و من هم طرحی نوشتم و شورای عالی با عضویت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر مسکن، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس سازمان میراث فرهنگی، نماینده مجمع نمایندگان استان خراسان در مجلس شورای اسلامی، استاندار خراسان و انجمن آثار و مفاخر کشور که رئیس شورا وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر آن سازمان میراث فرهنگی بود، تشکیل شد. پس از تشکیل این شورا پیشنهادهایی مطرح شد که باید در جلسه ها پیگیری می کردیم.

جلسات مرتب برگزار می شد؟

بله، جلساتی داشتیم مثلا در فرمانداری جلساتی برگزار کردیم و آن زمان مجتمع فرهنگی توس هم فعال بود. جلسه ها اگرچه منظم برگزار نمی شد ولی در استانداری، فرمانداری و جاهای دیگر به تناوب جلسات داشتیم. ولی نهادهای دیگری هم درگیر این ماجرا بودند مثل شرکت برق و غیره. ما هرچه جلوتر آمدیم، نهادها و سازمان هایی دیگری را هم درگیر این بحث کردیم مثل همین شرکت برق و حتی سازمان آب و فاضلاب و بعدها شرکت گاز.

این ستاد استانی بود یا کشوری؟

یک ستاد استانی داشتیم و یک ستاد کشوری. در ستاد کشوری امثال وزرا و معاونان رئیس جمهور بودند و ستاد استانی را مسئولان و مدیران استان تشکیل می  دادند مثل قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرکل میراث فرهنگی، فرماندار مشهد، شهردار مشهد، رئیس برنامه و بودجه استان، رئیس مسکن و شهرسازی، مدیرعامل آب منطقه ای، مدیرعامل برق منطقه ای، مدیرکل مخابرات، رئیس دانشگاه فردوسی، یک شخصیت صاحب نظر از میان شعرا، نماینده انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

چه تضمینی برای اجرای مصوبات بود؟

هیچ، عملا هیچ کاری انجام نمی شد. البته بودجه ای بعدها اختصاص داده شد و می دانید که این جاده فعلی از سه راه فردوسی تا محل آرامگاه خیلی باریک بود، در واقع این جاده بعد از همین بودجه ها تعریض و ساخته شد.

مسئولان که عوض می شدند چه اتفاقی می افتاد؟

خب، در زمان آقای کوهپایی هم که استاندار بعدی بود جلساتی برگزار شد و در همان زمان مهندس پژمان که اکنون شهردار است، معاون فنی عمرانی استاندار بود. مشکل این بود که با تغییر استاندار و مسئولان باید خیلی مسائل را از دوباره توضیح می دادیم و توجیه می کردیم. یادم هست در بیست و هشتم خرداد سال ۷۷ که تقریبا این ستاد با عنوان «ستاد پیگیری فرمان مقام معظم رهبری درخصوص احیای مجموعه تاریخی توس» هویت پیدا کرده بود ساعت ۴ بعدازظهر در دفتر استاندار خراسان جلسه ای تشکیل شد که گزارش جلسه مفصلی دارد. در آن جلسه نکات مهمی مطرح شد که بد نیست اشاره داشته باشیم. استاندار وقت -مهرعلیزاده- با انتقاد از این که آنچه در توس انجام شده است، شایسته و بایسته این منطقه تاریخی- فرهنگی نیست، خواستار پیگیری جدی تشکیلاتی و برنامه ریزی برای تامین اعتبار شد به ویژه که همان زمان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت -دکتر مهاجرانی- قول داد ۱۰ میلیارد ریال اختصاص دهد. استاندار در آن جلسه هم چنین تاکید کرد چارت سازمانی باید به ترکیب اجرایی تبدیل شود و متشکل از شورای سیاست گذاری، ستاد برنامه ریزی و هیئت اجرایی با مسئولیت فرماندار باشد. از دیگر نکاتی که در آن جلسه مطرح شد ارائه طرح برتر برای اجرا بود. طرحی که قبلا در گستره جهانی به مسابقه گذاشته شده بود و یک طرح برتر شناخته شد و جایزه ای هم گرفت. به هر حال جلسات تا سال های ۷۷ و ۷۸ هم دراستانداری، فرمانداری و حتی میراث فرهنگی تشکیل می شد و مرتب پیشنهادها را بررسی می کردیم ولی عملا نتیجه ای نداد.

جلسات تا چه سالی به طور جدی ادامه یافت؟

تا ۸۷ و بعد از آن هم زمان شد با سفر من به انگلستان و بعد از برگشت هم تقریبا ماجرا فراموش شد.

بعد که برگشتید پیگیری نکردید؟

نه، چون مرکز خراسان شناسی هم یکی-دوسال بعد تعطیل شد. مسئولان و مدیران هم تغییر کرده بودند و کار دنبال نشد. ما هم وقتی می دیدیم کارها پیگیری نمی شود و نتیجه ای نمی دهد عملا مأیوس شدیم چون همه طرح ها معلق می ماند.

مدیران و مسئولان هم پیگیر نبودند؟

نه، اسناد و مدارک هم در استانداری بایگانی شد.

چند استاندار عوض شد؟

آقایان مهرعلیزاده و کوهپایه ای -که ایشان به نظر دوبار استاندار شد-، آقای رسولی، آقای محمدی زاده و امروز هم آقای صلاحی. از زمان آقای رسولی تقریبا مسئله منتفی و پیگیری نشد. در این سال ها هم خیلی تلاش کردیم ولی متاسفانه به جایی نرسید.

در این سال ها بودجه ای اختصاص نمی یافت؟

می گفتند، بودجه هایی در نظر گرفته می شود. البته در این مدت اخیر یکی-دوبار ازطریق دفتر مقام معظم رهبری بودجه هایی برای احیای توس اختصاص یافت

بهتر نبود از طریق دفتر پیگیری می کردید؟

آن قدر مایوس شده بودیم که کلا موضوع را رها کردیم و فقط میراث فرهنگی طبق روال کارهایی کرده است. از طرف دیگر چون هزینه های آن جا خیلی زیاد است و بحث راه، کاوش، بازسازی ارگ توس و غیره وجود دارد، مبالغ هم سامان مند نیست، در هزینه ها گم می شود و به چشم نمی آید. ضمن این که این مبالغ پاسخگوی نیازهای احیای توس نیست. مبالغ باید مبتنی بر طرح های کارشناسی و گسترده باشد. فراموش نکنیم که این منطقه به همان اندازه که هزینه دارد، می تواند درآمدزایی داشته باشد.

اشکال و ایراد کار را در چه می بینید؟

به نظر من رغبتی برای احیای توس از طرف مدیران و مسئولان وجود ندارد و گرنه بخش خصوصی به خوبی می تواند وارد ماجرا شود ولی میدان داده نمی شود. من تعجب می کنم دیدار مقام معظم رهبری از توس و فرمان ایشان فرصت خوبی برای احیای توس بود ولی متاسفانه سیستم اداری نتوانست آن را محقق کند.

دوباره برمی گردم به آن جلسه ابتدایی که روز بعد از سفر ایشان به توس با مقام معظم رهبری داشتید. در آن جلسه چه نکات خاصی در این باره مطرح شد؟

بحث های زیادی درباره اهمیت توس و فردوسی مطرح شد. ایشان به خوبی از شأن فردوسی و اهمیت منطقه توس یاد کردند. ما هم تاکید کردیم که منطقه توس می تواند فرصت خوبی برای گردشگری و امور فرهنگی باشد و در شأن نظام جمهوری اسلامی قابلیت توجه دارد. ایشان هم کاملا قبول داشتند. حتی در مورد غزالی هم که گفتیم با توجه به همه حساسیت ها از ایشان به بزرگی یاد کردند و گفتند بنایی بر آرامگاه ایشان ساخته شود. به نظر می رسد همیشه حرف فردوسی مطرح است اما در عمل چندان به آن توجه نمی شود. به هرحال منطقه توس، منطقه غریبی است.

با بخش خصوصی صحبتی نشد؟

بخش خصوصی همیشه این امکان را داشته است اما گمان می کنم دولت خیلی علاقه مند نیست بخش خصوصی در آن جا وارد شود. یادم می آید همان زمان آقای شهرستانی طرحی داشت که منطقه گردشگری شاندیز را به توس متصل کند که نشد. آقای ثابت هم علاقه مند بود. ما صحبت کردیم و اعلام آمادگی کرد. حتی گفت حاضرم یک خط هوایی گردشگری دایر کند. آقای صابری فر هم آمادگی داشت. من تصور می کنم دولت مایل است خودش وارد ماجرای توس شود که البته در این سال ها نشان داده چندان موفق نبوده است. بنابراین خیلی نمی توان به احیای آنجا خوش بین بود.