خدای نامه، اصلی‌ترین منبع شاهنامه به خط پهلوی ساسانی است

کتاب خدای ‌نامه به خط فارسی میانه یا پهلوی ساسانی از جمله مهمترین و اصلی‌ترین منابع شاهنامه است. اصل این کتاب از بین رفته اما ترجمه آن اکنون موجود است.خدای نامه به زبان پهلوی شامل تاریخ حماسی ایران و تاریخ سلاطین ایران پیش از اسلام است. این کتاب در دوران ساسانیان تنظیم شده و در منابع یونانی نیز بسیار درباره آن نوشته‌اند. همچنین برخی از نویسندگان یونان باستان به گسترش داستان‌های پهلوانی میان ایرانیان اشاره کرده‌اند.

مریم دارا، دانشجوی دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی به ایبنا گفت: نام پهلوی از داستان‌های پهلوانی و شاهی برگرفته نشده بلکه پهلوی از اسم منطقه‌ای به نام پهله شامل شمال خراسان و گرگان گرفته شده است.
این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران به آثار کتابی یا متصل به زند اوستا که در شاهنامه استفاده شده اشاره کرد و افزود: زند، ترجمه‌‌ای از زبان اوستایی به زبان پهلوی است که به این عمل در اصطلاح زندنویسی گفته می‌شد.
وی خدای‌نامه را یکی از منابع کتابی یا متصل، مهم شاهنامه دانست و گفت: اصل این کتاب از بین رفته اما ترجمه آن باقی مانده است و می‌تواند مرجع معتبری برای تاریخ پژوهان و شاهنامه‌شناسان باشد. 

کارشناس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ادامه سخنانش به حکومت اشکانیان نیز اشاره کرد و افزود: مدت زمان حکومت اشکانی از 247 پیش از میلاد تا 224 میلادی است و به صورت حکومت ملک‌الطوایفی و منطقه‌ای اداره می‌شده است.

وی با بیان اینکه سه نوع نگارش یونانی، یونانی ـ اشکانی و اشکانی در زمان حکومت دوره اشکانی وجود داشت، گفت: خط یونانی به عنوان خط رایج دوره اول حکومت اشکانی به شمار می‌رفت.

وی افزود: خط اشکانی از «آرامی» گرفته شده و دارای 22 نشانه، صامت‌نگار، حروف مصوت‌های مرکب و حروف جداگانه است. جهت نوشتن این خط از راست به چپ بوده است.

پژوهشگر دایره‌المعارف بزرگ اسلامی گفت: از دیگر ویژگی‌های خط اشکانی، نداشتن جنسیت، شمار و صرف نشدن افعال است. صرف افعال در دوره میانه به طور معمول توسط فاعل جمله انجام می‌شده است. از جمله آثار فارسی میانه سفال نوشته‌های نسا در عشق‌آباد، بنچاق یا قباله فروش تاکستان در اورامان کردستان و کتیبه اردوان در شوش است.
دارا کتیبه‌های دو زبانه ساسانیان شامل اردشیر اول در نقش رستم، شاپور اول در نقش رجب، کعبه زردشت، حاجی آباد (نزدیک تخت جمشید) و هرمز در نقش رستم را از دیگر آثار برجای مانده از فارسی میانه برشمرد.
وی افزود: نرسه در پایکولی (عراق)، دورااُرپرس در ساحل فرات در سوریه (بر دیواره‌های معبد و سفال و پوست)، مجسمه هرکول (یونانی) و یادگار زریران و درخت آسوریک از دیگر آثار فارسی میانه است.
دارا به متن «درخت آسوریک» اشاره کرد و گفت: درخت آسوریک یکی از متن‌های دوره میانه محسوب می‌شود که اصل آن به زبان پهلوی اشکانی بوده است اما در زمان ساسانیان آن را به زبان پهلوی ساسانی یا فارسی میانه بازنویسی می‌کنند. بعضی از پژوهندگان چنین اعتقاد دارند که در زمان ساسانیان، مطالبی به منظومه درخت آسوریک الحاق شده اما این تنها یک نظریه است و نمی‌توان قاطعانه آن را پذیرفت.
وی به متن کهن «یادگار زریران» نیز پرداخت و افزود: متن کهنی که از دوره فارسی میانه به یادگار مانده، یادگار زریران نام دارد. این متن نیز به زبان پهلوی اشکانی بوده است و به پهلوی ساسانی یا همان فارسی میانه، بازنویسی می‌شود. البته یادگار زریران متنی غیر دینی است اما از اختلافی نام می‌برد که بر سر دین میان ایرانیان و تورانیان پدید آمد.