پـــــــور تــــــوس

سال ۱۳۸۸،سال فردوسی بزرگ

پـــــــور تــــــوس

سال ۱۳۸۸،سال فردوسی بزرگ

محمدتقی مسعودیه

محمدتقى مسعودیه هنرمند و موسیقى شناس در سال ۱۳۰۶ در مشهد متولد شد. او دوره ابتدایى تحصیلى را در دبستان علمیه مشهد گذراند و دیپلم علمى خود را در سال ۱۳۲۴ از دبیرستان شاهرضا گرفت. سپس راهى تهران شد و یک سال بعد دیپلم ادبى ششم متوسطه را از دبیرستان دارالفنون دریافت کرد. مسعودیه تحصیلات دوره عالى خود را در دانشکده حقوق و علوم سیاسى دانشگاه تهران پى گرفت و همزمان در هنرستان عالى موسیقى تهران به تحصیل موسیقى پرداخت و در سال ۱۳۲۹ دانشنامه حقوق و علوم قضایى و دیپلم عالى موسیقى را دریافت کرد. پس از آن براى ادامه تحصیل عازم فرانسه شد و به کنسرواتوار ملى موسیقى پاریس رفت. مسعودیه که فراگیرى موسیقى را از سال هاى دبیرستان با خرید ویولن آغاز کرده بود، در فرانسه نیز همین ساز را به عنوان ساز اصلى خود برگزید و نزد پروفسور لین تالوئل به ادامه فراگیرى آن پرداخت. او هارمونى را نزد پروفسور ژرژ داندلو و کنتراپوان را نزد نوئل گالان آموخت و موفق به دریافت فوق لیسانس هارمونى از مدرسه عالى موسیقى پاریس شد. پس از آن مسعودیه با استفاده از بورس تحصیلى اتحادیه بین المللى دانشجویان براى ادامه تحصیل در مدرسه عالى موسیقى لایپزیک به آلمان رفت و در آنجا نزد دو تن از برجسته ترین آهنگسازان آلمان پروفسور اوتمار گرستر و یوهانس ویروخ به فراگیرى آهنگسازى پرداخت و در سال ۱۳۴۲ موفق به دریافت دیپلم عالى (معادل دکترا) در این رشته شد. سپس به کلن رفت و در دانشگاه آن شهر به تحصیل موزیکولوژى (موسیقى شناسى تاریخى) نزد پروفسور کارل گوستاو فلرر و اتنوموزیکولوژى (موسیقى شناسى تطبیقى) نزد پروفسور ماریوس اشنیدر پرداخت و در سال ۱۳۴۷ موفق به اخذ دکتراى تخصصى (PhD) در این رشته شد.مسعودیه پس از پایان تحصیلات عالى خود بى درنگ به ایران بازگشت و تا پایان عمر پربار خویش به مدت بیش از ۳۰سال در گروه موسیقى دانشکده هنرهاى زیباى دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.در واقع مسعودیه نخستین کسى بود که موسیقى شناسى تطبیقى را به طور گسترده به جامعه علمى و هنرى ایران معرفى کرد و موجب شد او را «پدر اتنوموزیکولوژى ایران» بنامند.تاریخ موسیقى اروپا، هارمونى پیشرفته و پراتیک، فرم و آنالیز، سازشناسى، ارکستراسیون، ترانسکرسیون و مباحث گوناگون اتنوموزیکولوژى و… برخى از درس هایى هستند که توسط مسعودیه و براى اولین بار در دانشگاه تدریس شده اند.محمدتقى مسعودیه در طول حیات پربارش همواره موشکافانه به تحقیق و پژوهش در حوزه موسیقى محلى ایران و ردیف موسیقى سنتى ایران پرداخت و هیچ گاه رابطه حرفه اى و عاطفى اش را با بستر و زمینه تحقیقى اش _ که همان فرهنگ و هنر توده‌ها و رامشیان اقالیم ایران زمین بود _ قطع نکرد. او در این زمینه گفته است: «ایران مانند همه فرهنگ هاى پیشرفته از یک سو داراى موسیقى سنتى (ردیف) است و از سوى دیگر موسیقى بومى یا به اصطلاح محلى. در این گروه بندى باید همچنین موسیقى مذهبى را اضافه کرد. اصولاً موسیقى سنتى یا به اصطلاح هنرى در درجه اول به علت دارا بودن قواعد تئوریک مدون نسبت به موسیقى بومى تمایز مى یابد. گرچه خصوصیات دیگرى مثل ارائه موسیقى توسط موسیقى دانان حرفه اى و گرایش براى ویرتوئوزیته یا نشان دادن تبحر و تسلط اجراکننده نیز موسیقى سنتى را از موسیقى بومى متمایز مى کند.» مسعودیه در موسیقى شناسى تطبیقى داراى سبکى ویژه بود که عمدتاً مبتنى بر آموزه هاى مکتب برلین و تا حدودى متاثر از جنبه هایى از رهیافت هاى جدید اتنوموزیکولوژى (مکتب آمریکا) بود. او آوانویسى و تجزیه و تحلیل متن هاى موسیقایى را به اوج دقت رساند که شیوه خاص او در آوانویسى و تجزیه و تحلیل موسیقى هاى غیرغربى شهرتى جهانى دارد. مسعودیه به دلیل سفرهاى پژوهشى بسیارى که به نقاط مختلف جهان داشت، در بررسى فرهنگ هاى موسیقایى داراى بینشى عالمانه و نگرشى عمیق بود و حیطه پژوهش هاى او گستره اى بسیار وسیع را دربرمى گرفت. از مباحث نظرى مربوط به موسیقى شناسى تطبیقى و اتنوموزیکولوژى گرفته تا تحلیل و بررسى ردیف موسیقى سنتى ایران، موسیقى و سازهاى نواحى مختلف ایران، موسیقى مذهبى ایران و جهان اسلام و نیز بررسى و پژوهش در زمینه فرهنگ هاى موسیقایى غیرغربى به ویژه موسیقى خاورمیانه اسلامى، بررسى نسخ خطى مربوط به موسیقى در جهان اسلام و… به گونه اى که به جرأت مى توان گفت تاکنون دامنه فعالیت هاى هیچ موسیقى شناسى در ایران تا بدین حد وسیع و عمیق نبوده است.از میان کتاب هاى فارسى او مى توان به «تجزیه و تحلیل چهارده ترانه محلى ایران»، «موسیقى بوشهر»، «موسیقى تربت جام»، «موسیقى بلوچستان»، «ردیف آوازى موسیقى سنتى ایران»، «مبانى اتنوموزیکولوژى»، «موسیقى مذهبى ایران»، «موسیقى ترکمنى»، «سازشناسى» و «سازهاى ایران» اشاره کرد.کتاب هاى «آواز شور» (درباره تغییر و تحول ملودى در موسیقى هنرى ایران)، «ملودى مثنوى در موسیقى هنرى ایران» و «نسخ خطى فارسى درباره موسیقى» نیز از جمله آثار منتشر شده او به زبان هاى آلمانى و فرانسوى است. همچنین از مسعودیه در حدود ۲۰ مقاله نیز به زبان هاى فارسى و لاتین برجاى مانده است.او در کنفرانس ها و همایش هاى بین المللى بسیارى در زمینه اتنوموزیکولوژى شرکت مى کرد و عضو «گروه مطالعاتى مقام» در «شوراى بین المللى موسیقى سنتى» بود و نیز در بخش موسیقى «همایش بین المللى تاریخ علم در ایران» حضورى فعال داشت.این استاد بزرگ موسیقى ایران به هنگام نگارش صفحه هشت قطعه سمفونیک ناتمام در روز دوازدهم بهمن ماه ۱۳۷۷ در تهران درگذشت و به رغم آنکه آرزو داشت در شهر نیشابور و در جوار خیام، عطار و کمال الملک به خاک سپرده شود در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

مسعودیه سال‌های زیادی را صرف پژوهش در موسیقی اصیل و محلی ایران نموده که حاصل آن چندین کتاب و مقاله است.

آثار
دکتر مسعودیه ۲۲ قطعه موسیقی خلق کرده است. آثاری که از مسعودیه توسط ارکستر سمفونیک تهران اجرا شد، گویای شخصیت اوست که از لحاظ سبک دارای کروماتیزمی است که به‌نوعی یک مرکز تونال دارد، ولی در یک تونالیته نمی‌ماند. مسعودیه کتابها و مقالاتی به ۴ زبان انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و فارسی تالیف کرده که در مجموعه‌ای ۱۵ جلدی منتشر شده است.

– ردی‍ف‌ آوازی‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ س‍ن‍ت‍ی‌ ای‍ران، آوان‍وی‍س‍ی‌ و ت‍ج‍زی‍ه‌ و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌
– چ‍ن‍د ص‍دای‍ی‌ در م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ ای‍ران‌/ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌، م‍اه‍ور، س‍ال‌ ۱، ش‌ ۲ ، (زم‍س‍ت‍ان‌ ۱۳۷۷ ): ص‌ ۲۲۸ – ۲۳۲.
– ت‍ق‍س‍ی‍م‌ ب‍ی‍ات‍ی‌/ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌، ف‍ص‍ل‍ن‍ام‍ه‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ م‍اه‍ور، س‍ال‌ ۱، ش‌ ۱ ، (پ‍ای‍ی‍ز ۱۳۷۷ ): ص‌ ۴۵ – ۵۶.
– روض‍ه‌خ‍وان‍ی‌ و راب‍طه‌ی‌ آن‌ ب‍ا ردی‍ف‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ س‍ن‍ت‍ی‌ ای‍ران‌/ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌؛ ف‍اطم‍ی‌، س‍اس‍ان‌، ف‍ص‍ل‍ن‍ام‍ه‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ م‍اه‍ور، ش‌ ۱۸، (زم‍س‍ت‍ان‌ ۱۳۸۱): ص‌ ۱۱ – ۲۳.
– سازشناسی / محمدتقی مسعودیه، تهران : سروش‏‫، ۱۳۸۸
– س‍ازه‍ای‌ ای‍ران‌/ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌؛ ع‍ک‍اس‍ان‌ س‍ع‍ی‍د ب‍ه‍روزی‌؛ ف‍ری‍د س‍ال‍م‍ی‌، ت‍ه‍ران‌ : زری‍ن‌: س‍ی‍م‍ی‍ن‌ ، ۱۳۸۴
– م‍ب‍ان‍ی‌ ات‍ن‍وم‍وزی‍ک‍ول‍وژی‌ (م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ش‍ن‍اس‍ی‌ ت‍طب‍ی‍ق‍ی‌)/ گ‍ردآوری‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌، ۱۳۶۵
– م‍داوم‍ت‌ در اص‍ول‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ ای‍ران‌: ت‍ج‍زی‍ه‌ و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ چ‍ه‍ارده‌ ت‍ران‍ه‌ م‍ح‍ل‍ی‌ ای‍ران‌/ ت‍ال‍ی‍ف‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، ت‍ه‍ران‌
– م‍ف‍ه‍وم‌ م‍ق‍ام‌ در رس‍ال‍ت‌ و ن‍س‍خ‌ خ‍طی‌ ف‍ارس‍ی‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌/ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌؛ ف‍اطم‍ی‌، س‍اس‍ان‌، ف‍ص‍ل‍ن‍ام‍ه‌ م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ م‍اه‍ور، ش‌ ۱۸، (زم‍س‍ت‍ان‌ ۱۳۸۱): ص‌ ۲۵ – ۳۴
– م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ ب‍ل‍وچ‍س‍ت‍ان‌/ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌؛ آوان‍گ‍اری‌ و ت‍رج‍م‍ه‌ ف‍ارس‍ی‌ اش‍ع‍ار م‍ح‍م‍داش‍رف‌ س‍رب‍ازی‌، پ‍ی‍رم‍ح‍م‍د م‍لازم‍ی‌، ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌، ۱۳۶۴
– م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ ب‍وش‍ه‍ر/ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ ک‍وک‍رت‍ز، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، ت‍ه‍ران‌
– م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ م‍ذه‍ب‍ی‌ ای‍ران‌/ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌ م‍س‍ع‍ودی‍ه‌، ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌ ، ۱۳۶۷
– موسیقی ترکمنی/ آوانویسی و تجزیه و تحلیل، تألیف محمدتقی مسعودیه، انتشارات ماهور، سال ۱۳۷۹
– موسیقی تربت جام/ تحقیق محمدتقی مسعودیه، سروش، تهران ۱۳۵۹


غلامحسین بقیعی

سرگرد غلامحسین بقیعی در سال 1300 در مشهد، در یک خانواده مذهبی تولد یافت. تحصیلات اولیه او از مکتب‏خانه شروع شد، سپس با اصرار مادر به مدرسه ابتدایی رفت ولی چون پدرش کاسبیِ پسر را به مدرسه رفتن ترجیح می‏داد، او را به شاگردی در یک دکان »پالان‏دوزی« فرستاد. مدتی در کارگاه‏های قالی‏بافی و کفش‏دوزی کار کرد و شبها به کلاس اکابر رفت.

در سال 1318 در امتحانات متفرقه ششم ابتدایی در مشهد شرکت کرد و قبول شد. سپس به استخدام ارتش درآمد و در ستاد لشکر مشهد به کار پرداخت. در تابستان 1320 در امتحانات ورودی آموزشگاه ستوانی قبول شد و به دانشگاه افسری در تهران معرفی گردید.

بقیعی در جریان گذراندن دوره افسری به درس خواندن ادامه داد و موفق به اخذ دیپلم متوسطه گردید. در سال 1323 دوره دانشکده افسری را با درجه ستوان دومی پیاده به پایان رسانید و مأمور خدمت در لشکر خراسان‏شد. در سال 1330 به عضویت سازمان نظامی حزب توده درآمد.

پس از کشف شبکه نظامی در سال 1332 درحالی‏که منتظر دریافت درجه سرگردی بود، در مشهد دستگیر و برای محاکمه به تهران برده شد. او در دادگاه نظامی ابتدا به مجازات اعدام و سپس به زندان ابد محکوم گردید و پس از گذراندن 13 سال در زندان‏های مشهد، تهران و برازجان، آزاد شد و به کار نویسندگی پرداخت.

در سال 1330 به عضویت سازمان نظامی حزب توده درآمد. پس از کشف شبکه نظامی در سال 1332 درحالی‏که منتظر دریافت درجه سرگردی بود، در مشهد دستگیر و برای محاکمه به تهران برده شد. او در دادگاه نظامی ابتدا به مجازات اعدام و سپس به زندان ابد محکوم گردید و پس از گذراندن 13 سال در زندان‏های مشهد، تهران و برازجان، آزاد شد و به کار نویسندگی پرداخت. طی دو دهه پرآشوب پس از شهریور 1320 صدها جوان ایران‏دوست با »انگیزه« مبارزه برای آزادی ایران به عضویت سازمان نظامی حزب توده درآمدند. او در دهم مهرماه 1388 درگذشت.

کتاب »انگیزه« علاوه بر آنکه سرگذشت عبرت‏انگیز یکی از فعالان سازمان نظامی افسران حزب توده و رمانی جذاب و سرگرم‏کننده است، خواننده را نیز با شرایط اقتصادی و سیاسی مردم در قرن گذشته آشنا می‏سازد و به گونه‏ای شیوا و تحسین‏برانگیز، کسب‏وکار، زندگی روزمره، تلخی‏ها و شیرینی‏ها، گفتگوها و لودگی‏ها و حتی اعتقادات و خرافات رایج آن دوران را برای خواننده و پژوهشگر امروز، بیان می‏کند.

علی باقرزاده، شاعر مشهدی درگذشت

ه گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) علی باقرزاده مشهور به بقا از پیشکسوتان شعر استان خراسان در سن 87 سالگی دارفانی را وداع گفت.
مرحوم باقرزاده که در قطعه‌سرایی شهره بود از شاعران نامدار خراسان امروز به شمار می‌رفت. بخش وسیعی از جریان شعر و ادبیات معاصر از جمله غلامحسین یوسفی، محمدرضا شفیعی کدکنی و محمود فرخ را نیز باید به حلقه دوستان شاعر وی افزود.

جلیل فخرایی از آشنایان مرحوم باقرزاده با اعلام این خبر به خبرنگار ایسنا گفت: استاد باقرزاده متخلص به «بقا» بعدازظهر امروز (پنجشنبه) حین صرف ناهار دچار ایست قلبی شد و پس از انتقال به بیمارستان جوادالائمه (ع) مشهد درگذشت.

به گفته او قرار است پیکر این شاعر پیشکسوت، روز شنبه ۲۰ آذر ساعت ۱۰ صبح تشییع و در مقبره‌الشعرای توس به خاک سپرده شود.

به گزارش ایسنا، حاج علی باقرزاده در ۱۱ تیرماه سال ۱۳۰۸ در مشهد متولد شد و پس از فوت پدر با وجود علاقه زیاد به تحصیل مجبور شد برای اداره خانواده ترک تحصیل کند و در همان حجره پدر به کار تجارت چای بپردازد. او در مواقع تعطیلی تجارتخانه یا شب‌ها مدتی را صرف تعلیم زبان انگلیسی در کلاس‌های ایران و انگلیس و مدتی نیز برای آموختن زبان عربی به مهدیه حاجی عابدزاده می رفت.

باقرزاده در سال ۱۳۳۰ ازدواج کرد که حاصل آن دو دختر و سه پسر هستند که همگی دارای تحصیلات عالیه‌اند.

از جمله اساتید و مربیان وی که در بدو جوانی جهت آموختن زبان انگلیسی و عربی و برخی تعلیمات دیگر از حضور آنان بهره‌مند می‌شد، می‌توان به حاج آقا عابدزاده، استاد محمدتقی ادیب نیشابوری، حاج شیخ علی‌اکبر نوغانی و دکتر رسا نام برد.

مرحوم باقرزاده، اوایل انقلاب از طرف استاندار وقت خراسان جهت اداره اتاق بازرگانی و صنایع این استان انتخاب شد و در سال‌های ۵۸ و ۵۹ این مسئولیت را عهده‌دار بود. پس از مدتی دفتر وزارت از او تقاضای عضویت در هیات امنای دانشگاه را کرد که بر این اساس، به عضویت هیات امنا در آمد و در این مدت به تاسیس هیات خیریه خوابگاه‌سازان پرداخت. اولین برنامه این هیات، تاسیس خوابگاهی برای ۵۰۰ دانشجوی دختر بود. همچنین از مایملک خود زمینی هزار متری را جهت ساخت خوابگاهی برای متاهلین اختصاص داد و آن را نیز به کمک پسران خود در قالب ۶۰ آپارتمان به اتمام رساند.

از دیگر کارهای او، ساخت دو مدرسه ابتدایی و راهنمایی در روستای «علاقه» بود. همچنین ساخت دبستان و دبیرستانی به نام همسرش در منطقه ۵ مشهد و وقف کتابخانه ۳۰۰۰ جلدی خود به آستان قدس رضوی در کارنامه او ثبت شده است.

حاج علی باقرزاده به مطالعه علاقه فراوانی داشت و ۵۰ سال را بیشتر از روزی ۲ تا ۳ ساعت مطالعه می‌کرد. او با اساتید و بزرگان زیادی از جمله دکتر یوسفی، دکتر خدیوجم، استاد احمد گلچین معانی و استاد محمدرضا حکیمی مراوده داشت. باقرزاده همچنین با دانشمندان و اساتیدی از جمله امیری فیروزکوهی، مجتبی مینویی، سعید نفیسی، استاد جلال‌الدین همایی، مرحوم جمال‌زاده، دکتر رجایی، دکتر فیاض و شادروان محمود فرخ، معاشرت و مصاحبت داشته‌ است.

از او بیش از ۲۰ مقاله در مجلات و انتشارات مختلف به چاپ رسیده است. همچنین در جلساتی به نام ایران‌شناسی که به همت ایرج افشار تشکیل می‌شد و از خارج و داخل کشور در آن شرکت می‌کردند، سخنرانی‌هایی داشت و مقالاتی ارائه داده بود.

اشعار او در قالب جرایدی مثل یغما، وجید، مشکوه و مجله فرهنگ و آموزش و پرورش و نیز برخی کتب درسی چاپ شده است و برخی از آنها نیز به زبان انگلیسی ترجمه شده است. همچنین چندین کتاب به نام‌های لطیفه‌ها در باب حاضر جوابی‌های شاعران، تراز یزدی در باب زندگی عبدالوهاب تراز، ده مقاله در کتاب سال مشهد، چهل حدیث که ترجمه منظوم چهل حدیث رضوی است که در کتاب سال مشهد چاپ شد، نسیمی از دیار خراسان که گزیده اشعار اوست و در سال ۱۳۶۵ کتاب سال مشهد شده است، یاد مادر شامل برترین آثار اندیشمندان درباره مادر در سال ۱۳۷۲، زلال بقا که دیوان شعر است، سفری به مسکو و سن پترزبورگ به همراهی دکتر رزم‌جو در سال ۱۳۷۹، سیر آفاق در باب سفر به کشورهای آسیا و اروپا و آفریقا و آمریکا و بزم محبت در مدایح و مراثی و کلمات ائمه اطهار (ع) تالیف کرده است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز ششم شهریور سال ۹۲ پیامی به مناسبت همایش نکوداشت این شاعر پیشکسوت صادر فرمودند که در بخشی از آن آمده بود: «نکوداشت ادیب و شاعر ارجمند جناب علی باقرزاده (بقا) ادای حق شعر و ادب و پاسداشت حرمت و کرامت انسان والایی است که همواره حرمت و کرامت شعر و شاعری را پاس‌داشته و زبان گویا و طبع روان را جز به راه نیکی و راستی به کار نگرفته است. این دوست دیرین و شفیق، یکی از بازماندگان کم‌شمار مجموعه‌ای از شاعران چیره‌دستی است که در برهه‌ای از زمان، مشهد را کانون شعرِ سرآمد و ممتازِ دوران خود ساخته و زبان شعردوستان و شعرشناسان را به تحسین و تکریم جایگاه ادبی خویش گشوده بودند. قطعه‌های بقا همچون قطعه‌هایی از دیبای رنگین و خوش‌نگار در انبوه غزل و قصیده‌ ممتاز آن دوران مشهد، جلوه‌ای ویژه و چشم و دل‌نواز داشت، با امید که همچنان پایدار و ماندگار باشد.»


یادداشت‌های فرّخ خراسانی

میراث مکتوب - سیّد محمود فرّخ (۱۲۷۶-۱۳۶۰)، ادیب و شاعر اهل مشهد بود که کتابخانه و  انجمن ادبی او در این شهر، بیش از نیم قرن میزبان علاقه‌مندان و  وعده‌گاه ادیبان و شاعران و محققان به شمار می‌رفت. پدر وی، سیّد احمد جواهری، از جملۀ ادیبان و  شاعران و هنرمندان فاضل بود که خصوصاً در خوش‌نویسی دستی داشت. دوران کودکی فرّخ در مکتب‌خانه‌ها و محافل و مجالس ادبی‌ای که همراه با پدرش به آنجا می‌رفت سپری شد. وی در ابتدا در سال ۱۳۰۶ به سمت ریاست کارکنان آستان قدس رضوی منصوب شد. وی در طول دوران زندگی خود مسئولیت‌های گوناگونی را پذیرفت و در حوزه‌های مختلفی فعالیت کرد که از جملۀ آن‌ها می‌توان به نمایندگی مردم قوچان در دوره‌های دوازدهم و سیزدهم مجلس شورای ملی، معاونت آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۲، ریاست کارخانۀ نخ‌ریسی و برق خسروی، و کفالت استانداری خراسان.

در سال ۱۳۴۴ جمعی از بزرگان و محققان در صدد تجلیل از مقام علمی فرّخ برآمدند و این امر به پایمردی شادروان مینوی انجام پذیرفت و به همین مناسبت مجموعه‌ای با عنوان هفتادسالگی فرخ نیز منتشر شد که بزرگانی چون بدیع‌الزمان فروزانفر، غلامحسین یوسفی، مهدی اخوان ثالث، عبدالحسین زرین‌کوب، جلال‌الدین همایی، محمدرضا شفیعی کدکنی، ایرج افشار و دیگران در آن به تجلیل از مقام علمی و شخصیت ادبی و فرهنگی فرّخ پرداختند. دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد نیز در سال ۱۳۵۳ با اعطای مدرک دکتری افتخاری به فرّخ برای او مجلس بزرگداشتی برپا کرد. این دانشکده پیش از آن، در سال ۱۳۴۹، بخش عمده‌ای از کتاب‌های وی را برای تجهیز کتابخانۀ خود خریداری کرده بود. پس از درگذشت فرّخ بخش دیگری از کتابخانۀ وی، در سال ۱۳۸۱، به این دانشکده اهدا شد.


مجموعۀ حاضر شامل یادداشت‌ها و حاشیه‌های مرحوم فرّخ بر کتاب‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون ادبی و تاریخی است که در هفت بخش گرد آمده است. این کتاب، علاوه بر پیشگفتار و بخشی در معرفی سیّد محمود فرّخ خراسانی، شامل فصل‌های زیر است: بخش اول: یادداشت‌ها و حواشی بر آثار ادبی منظوم و دواوین شعرا؛ بخش دوم: یادداشت‌ها و حواشی بر آثار و کتب ادبی منثور؛ بخش سوم: یادداشت‌ها و حواشی بر کتب تذکره، تراجم احوال و تاریخ ادبیات؛ بخش چهارم: یادداشت‌ها و حواشی بر آثار و کتب تاریخی؛ بخش پنجم: یادداشت‌ها و حواشی بر فرهنگ‌ها و فهارس کتب و نسخ خطی؛ بخش ششم: یادداشت‌ها و حواشی بر مجموعه‌ها، جُنگ‌ها و مکاتیب و رسائل خطی؛ بخش هفتم: یادداشت‌ها و حواشی بر آثار و کتب متفرقه و گوناگون.

کتاب یادداشت‌های سیّد محمود فرّخ خراسانی، به کوشش دکتر مجتبی مجرّد گردآوری شده که انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی آن را در ۳۰۴ صفحه و با شمارگان ۵۰۰ نسخه، به بهای  ۱۶۰۰۰۰ریال منتشر کرده است.

منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی

حسین خدیوجم

حسین خدیوجم، محقق، مترجم و اندیشمند معاصر ایرانی است که از وی کتاب‌های بسیار ارزشمندی در زمینه تحقیق و تصحیح و ترجمه به جای مانده است. از او به عنوان پژوهشگر آثار غزالی یاد می‌کنند.

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حسین خدیوجم، نویسنده، مترجم، محقق و غزالی پژوه معاصر است. وی در سال ۱۳۰۶ خورشیدی در شهر مشهد به دنیا آمد. توان مالی خانواده ضعیف بود و دوران نوجوانی را به سختی گذراند و در حرفه‌های مختلف کارگری کرد. با سعی و همت فراوان به دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد وارد شد و لیسانس خود را دریافت کرد و از آن پس به تحقیق در کتابخانه‌ها پرداخت.
در سال ۱۳۴۱ به تهران آمد و در کتابخانه ملی مشغول به کار شد، سپس به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درآمد و با موسسه انتشارات بنیاد فرهنگ ایران همکاری می‌کرد. در سال ۱۳۴۴ موفق به اخذ دکترا از دانشگاه بیروت شد. مدتی نیز رایزن فرهنگی ایران در افغانستان بود. از استاد خدیوجم بیش از 30 جلد کتاب در زمینه تحقیق و تصحیح و ترجمه به جای مانده است. وى از محققان آثار غزالى در ایران بود و مهم‌ترین اثرش در این‌باره تصحیح و ترجمه‏ «احیاء علوم الدین غزالى» است در هشت جلد که براى آن 15 سال عمر صرف کرد.
همچنین وی کار خود را با مطبوعات از سال 1340 آغاز کرد و با نشریه‏‌هاى «سخن»، «نگین» و «راهنماى کتاب» همکارى داشت. به عربى، انگلیسى و تا حدودى فرانسوى نیز آشنا بود و به بیشتر کشورهاى اروپایى و عربى و شمال آفریقا سفر کرد. خدیوجم در سال 1365 با 59 سال سن در مشهد درگذشت و بنا به درخواست خودش در جوار مدفن امام محمد غزالی در توس به خاک سپرده شد.
«ایبنا» به مناسبت سالروز درگذشت وی (25 مهرماه) کتابشناسی از مهم‌ترین کتاب‌هایش را گردآوری کرده است.


♦ کیمیای سعادت (در دو جلد)
 
• کیمیای سعادت: ربع عبادات و ربع معاملات
محمدبن‌محمد غزالی؛ به‌اهتمام:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 604 صفحه - (در2جلد ) - جلد 1 .

• کیمیای سعادت: ربع مهلکات و ربع منجیات
محمدبن‌محمد غزالی؛ به‌اهتمام:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 746 صفحه - (در2جلد ) - جلد 2 .

♦ احیاء علوم‌الدین (در 4 جلد)
• احیاء علوم‌الدین: ربع عبادات
ابوحامدمحمد غزالی؛ حسین خدیوجم؛ گردآورنده:خوارزمی مویدالدین‌محمد - وزارت فرهنگ و آموزش عالی، علمی و فرهنگی - 800 صفحه - (در4جلد ) - جلد 1 .

• احیاء علوم‌الدین: ربع عادات
محمدبن‌محمد غزالی؛ مترجم:مویدالدین‌محمد خوارزمی؛ به‌اهتمام:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 824 صفحه - جلد 2 .

• احیاء علوم‌الدین: ربع مهلکات
محمدبن‌محمد غزالی؛ مترجم:مویدالدین‌محمد خوارزمی؛ به‌اهتمام:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 898 صفحه - جلد 3 .

• احیاء علوم‌الدین: ربع منجیات
محمدبن‌محمد غزالی؛ مترجم:مویدالدین‌محمد خوارزمی؛ به‌اهتمام:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 1018 صفحه - (در4جلد ) - جلد 4 .

♦ دیگر آثار خدیوجم
• عقاید فلسفی ابوالعلائ فیلسوف معره درباره: سیاست - توده مردم - فلسفه اخلاق - فلسفه طبیعی ...

عمر فروخ؛ مترجم:حسین خدیوجم - فیروزه - 428 صفحه - رقعی (شومیز) - چاپ 1 سال 1381 - 2200 نسخه - 20000 ریال.

• واژه‌نامه غزل‌های حافظ با یادداشت‌ها و حواشی مهدی اخوان ثالث
حسین خدیوجم؛ گردآورنده:نیما تجبر؛ مصحح:مهدی اخوان‌ثالث - زوار - 224 صفحه - وزیری (شومیز) - چاپ 1 سال 1393 - 1100 نسخه - 150000 ریال

• خاطرات ظل السلطان: سفرنامه فرنگستان
مسعود میرزاظل‌السلطان؛ زیرنظر:ایرج افشار؛ مصحح:حسین خدیوجم - اساطیر - 236 صفحه - (در3جلد ) - جلد 3 - چاپ 1 سال 1368 - 2000 نسخه - 2300 ریال

• مردی برتر از عصر خویش ابن‌سینا، نابغه جهان پزشکی
محمود نجم‌آبادی؛ حسین خدیوجم - وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات - 303 صفحه - رقعی (شومیز) - چاپ 1 سال 1382 - 2000 نسخه - 16000 ریال

• احصاء‌العلوم
محمدبن‌محمد فارابی؛ مترجم:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 134 صفحه - رقعی (شومیز) - چاپ 4 سال 1390 - 1500 نسخه - 25000 ریال

• "انباط المیاء الخفیه" یا "استخراج آب‌های پنهانی"
محمدبن‌حسن کرجی؛ مترجم:حسین خدیوجم - قدس رضوی - 460 صفحه - وزیری (شومیز) - چاپ 1 سال 1388

• ترجمه مفاتیح العلوم: نگارش یافته، بین سال‌های 367 -372 ه.ق
محمدبن‌احمد خوارزمی؛ مترجم:حسین خدیوجم - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - 360 صفحه - وزیری (شومیز) - چاپ 3 سال 1383 .

• مسیرطالبی یا سفرنامه میرزا ابوطالب خان
به‌اهتمام:حسین خدیوجم - آموزش انقلاب اسلامی - 558 صفحه - وزیری - چاپ 2 سال 1364 .

• حقایق الاخبارناصری
محمدجعفر خورموجی؛ مترجم:حسین خدیوجم - نشر نی - 412 صفحه - چاپ 2 سال 1364 .

• آن روزها
مونس طه‌حسین؛ مترجم:حسین خدیوجم - صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش) - 392 صفحه - وزیری (شومیز) - چاپ 5 سال 1377 - 3000 نسخه - 11000 ریال

• جواهر القرآن
محمدبن‌محمد غزالی؛ گردآورنده:حسین خدیوجم - بنیاد علوم اسلامی - 256 صفحه - چاپ 2 سال 1360 - 220 ریال

• اسرار قرآن
محمدبن‌محمد غزالی؛ مصحح:حسین خدیوجم - بنیاد قرآن - 88 صفحه - چاپ 1 سال 1359

• آقاخان محلاتی و فرقه اسمعیلیه
تالیف محسن ساعی.؛ به کوشش حسین خدیوجم، تهران‏‫: [بی‌نا]‬‬‏‫، ۱۳۲۹.‬‬

• اخلاق نبوت
امام محمد غزالی؛ به کوشش حسین خدیوجم، [تهران]: کتاب پایا (مرکز پخش)‏‫‏، ۱۳۵۹.

• ت‍اری‍خ‌ ق‍اج‍ار: ح‍ق‍ای‍ق‌ الاخ‍ب‍ار ن‍اص‍ری
م‍ح‍م‍دج‍ع‍ف‍ر خ‍ورم‍وج‍ی‌؛ ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌، ت‍ه‍ران‌: کتابفروشی زوار‏‫‏‏، ۱۳۴۴.

• رس‍ال‍ه‌ اض‍ح‍وی‍ه‌
ش‍ی‍خ‌ال‍رئ‍ی‍س‌ اب‍وع‍ل‍ی‌ س‍ی‍ن‍ا، ب‍ا ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و م‍ق‍دم‍ه‌ و ت‍ع‍ل‍ق‍ی‍ات‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌، ت‍ه‍ران‌: اطلاع‍ات‌‏‫، ۱۳۶۴.‬

• ج‍ب‍ر و م‍ق‍اب‍ل‍ه
ن‍وش‍ت‍ه‌ م‍ح‍م‍دب‍ن‌ م‍وس‍ی‌ خ‍وارزم‍ی‌؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌،‌ ت‍ه‍ران‌.

• دراس‍ات‌ ح‍ول‌ ک‍ت‍اب‌ ج‍وام‍ع‌ ال‍ع‍ل‍وم‌
ت‍ص‍ن‍ی‍ف‌ ش‍ع‍ی‍اب‍ن‌ ف‍ری‍غ‍ون‌؛ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌، ت‍ه‍ران‌.

• در زندان ابوالعلاء
طه حسین ؛ ترجمه حسین خدیو جم، تهران: کتابفروشی زوار‏‫، ۱۳ ،۲۸۸ص.

• روش‌ ب‍ررس‍ی‌ و ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ ن‍س‍خ‍ه‌ه‍ای‌ خ‍طی‌
ص‍لاح‌ال‍دی‍ن‌ م‍ن‍ج‍د؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌

• روض‍ه‌ خ‍ل‍د
م‍ق‍دم‍ه‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ از ص‍اح‍ب‌ ن‍س‍خ‍ه‌ م‍ح‍م‍ود ف‍رخ‌؛ ب‍ک‍وش‍ش‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌، ت‍ه‍ران‌.

• گ‍ف‍ت‌ و ش‍ن‍ود ف‍ل‍س‍ف‍ی‌ در زن‍دان‌ اب‍وال‍ع‍لا م‍ع‍ری
طه‌ ح‍س‍ی‍ن‌؛ ترجمه ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌، ت‍ه‍ران‌: زوار‏‫‏‏، ۱۳۴۴.

• م‍ع‍ج‍م‌ ش‍اه‍ن‍ام‍ه‌
ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ب‍دال‍ق‍ادر ال‍ب‍غ‍دادی‌؛ ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ ک‍ارل‍وس‌ زال‍م‍ان‌؛ ب‍ک‍وش‍ش‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌،‌ ت‍ه‍ران‌.

• میراث مشترک فرهنگی در ایران و مصر
نوشته حسین خدیوجم،‌ [ بی‌جا: بی‌نا ]‏‫، ۱۳۵۴.‮‬( تهران: کاویان‏‫(چاپخانه)‬).

• وج‍د و س‍م‍اع‌
ام‍ام‌ م‍ح‍م‍د غ‍زال‍ی‌؛ ت‍رج‍م‍ان‌ م‍وی‍دال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍د خ‍وارزم‍ی‌؛ ب‍ه ک‍وش‍ش‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌

• ه‍م‌آه‍ن‍گ‍ی‌ م‍ردم‌
تالیف اح‍م‍دب‍ن‌‌اس‍ح‍اق‌ ی‍ع‍ق‍وب‍ی‌مشاکلة الناس‌لزمانهم؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ خ‍دی‍وج‍م‌تحقیق ولیم‌ملورد،‌ ت‍ه‍ران‌:[بی‌نا]‏‫‏‏،۱۳۴۳.