تحلیل مشکلات متعدد لغوی، آیینی و محتوایی شاهنامه فردوسی

در  مقالات گردآمده در کتاب«به فرهنگ باشد روان تندرست» مشکلات متعدد لغوی، آیینی و محتوایی شاهنامه تحلیل و حل شده است.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال 1374 انتشار فصلنامه‌ای با عنوان «نامه فرهنگستان» را آغاز کرده که چاپ آن تاکنون ادامه داشته است. احمد سمیعی (گیلانی) و ابوالفضل خطیبی مجموعه مقالات و نقدهای را که در این فصلنامه درباره شاهنامه چاپ شده است، در کتابی به نام «به فرهنگ باشد روان تندرست» گردآورده‌اند.

«ناقوس‌های شاهنامه» در «خانه هنر» به صدا در آمدند

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ نمایشگاه «ناقوس‌های شاهنامه» در گالری ملک «آرت سنتر»، مجموعه ۱۰ اثر در ابعاد بزرگ با تکنیک رنگ و روغن از علی اسماعیل‌لو است. در نقاشی‌های این هنرمند به روایت‌های پهلوانی شاهنامه از منظری سورئال نگاه شده است. هنرمند عناصر مدرنی چون «گرامافون» را در کارش با عناصر اسطوره‌ای هم‌نشین کرده. «ناقوس» عنصری تکرارشونده در بیشتر نقاشی‌های این نمایشگاه است و به نظر می‌رسد از همین روست که عنوان «ناقوس‌های شاهنامه» برای نمایشگاه انتخاب شده است.‌
اسماعیل‌لو متولد ۱۳۶۱ در تهران و کار‌شناس معماری، نقاش و مجسمه ساز است. او تا کنون ۹ نمایشگاه انفرادی و گروهی در داخل و خارج از کشور داشته است. وی درباره کار‌هایش می‌گوید: کارهای من در نمایشگاه اخیر نقشی از نماد‌ها و شخصیت‌های اصلی شاهنامه است که فراموش شده‌اند.
کاظم چلیپا، نقاش و مدرس دانشگاه، بعد از بازدید از این نمایشگاه  گفت: آثار اسماعیل لو مرز وارد شدن به پست‌مدرنیسم است. اکسپرسیون غنی در کار‌ها وجود دارد، ولی چهره‌ها فرم‌های دوگانه‌ای را ایجاد کرده‌اند؛ فضای کار‌ها گاهی وارد تخیل و طنز می‌شوند که نباید بر موضوعات قالب گردند.
در افتتاحیه نمایشگاه اسماعیل‌لو قطعاتی از چکامه‌های باستانی با پرداختی مدرن اجرا شد. اجرای این قطعات با بازی‌های نمایشی در تناسب با نقاشی‌ها همراه بود. فرشاد فزونی آهنگساز، تورج جعفری نوازنده تار و سه‌تار، مرشد محسن میرزا علی نقال و بهرام دلدار کارگردان این اجرا بودند.
در طول برگزاری، چهره‌های شاخصی از این نمایشگاه بازدید کرده‌اند؛ چهره‌هایی چون شمس لنگرودی، بهزاد فراهانی، مهدی قان‌بیگی، فریبرز عرب‌نیا، اصغر همت، عبدالرضا ابری، حمید پازوکی، کاظم چلیپا، بهمن مفید، امیر مهدی‌کیا، مهدی میامی، یارتا یاران و رسول نجفیان.
«خانه هنر» (آرت سنتر) مهر ماه سال ۱۳۸۸ تاسیس شد. این مکان هنری اولین حامی برنامه جهانی غذا (WFP) در ایرا ن است که ظرف چند سال گذشته با فعالیت‌های فرهنگی خود در حوزه هنرهای تجسمی بالغ بر ۱۵۰ هزار وعده غذایی در حمایت از پروژه‌های مبارزه با گرسنگی ایجاد نموده است. با گذشت دو سال از تاسیس، آثار بیش از ۸۰۰ هنرمند در خانه هنر به نمایش در آمده است. درصدی از فروش کلیه نمایشگاه‌های هنری در آرت سن‌تر به پروژه‌های مبارزه با گرسنگی اختصاص می‌یابد. هنرمندان برجسته بسیاری در طول این سال‌ها در «خانه هنر» نمایشگاه برگزار کرده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به چهره‌های زیر اشاره کرد: فرح اصولی، یعقوب امدادیان، احمد اسفندیاری، بابک اطمینانی، حمید اعجمی، محمد احصایی، نصراله افجه‌ای، تا‌ها بهبهانی، جمال بخش‌پور، جواد بختیاری، فرامرز پیلارام، صادق تبریزی، ‍ژازه تباتبایی، محمد ابراهیم جعفری، صداقت جباری، محسن جوادی‌پور، ابراهیم حقیقی، حمید رضا حکیمی، منصوره حسینی، مصطفی دشتی، حسینعلی ذابحی، حسین زنده رودی، بیژن رافتی، علی اکبر صادقی، رضوان صادق‌زاده، مهدی سحابی، مریم سالور، قباد شیوا، سعید شهلا‌پور، ایرج شافعی، علی شیرازی، حسین کاشیان، پرویز کلانتری، اسداله کیانی، مارکو گریگوریان، علیرضا کرمی، علی گلستانه، فریده لاشایی، حسین محجوبی، لیلی متین دفتری، نصرت الله مسلمیان، حسین ماهر، رضا مافی، عنایت اله نظری، غلامحسین نامی، منوچهر نیازی، احمد وکیلی، گیزلا وارگا سینایی، هادی هزاوه‌ای.

به جای افزایش گنبد حرم مطهر امام رضا (ع)، ساختمان‌ها کوتاه شوند

درحالی محمدرضا مهرورز عضو شورای شهر مشهد در ارتباط با مخدوش شدن حریم منظری حرم مطهر، طرح ارتفاع گنبد را مطرح می‌کند که لشگری رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی در مخالفت با این طرح بر کاهش ارتفاع ساختمان‌های اطراف حرم تاکید دارد. این‌درحالی‌است که هرگونه دخل و تصرف و ساخت وساز در بناهای تاریخی که به ثبت سازمان میراث‌فرهنگی رسیده باشد ممنوع است.

 از آنجایی‌که افزایش طبقات ساختمان‌های اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) کاهش حریم منظری و بصری حرم مطهر را در پی داشته محمد‌رضا مهرورز عضو شورای شهر مشهد در مصاحبه‌ای طرح افزایش ارتفاع گنبد حرم مطهر را پیشنهاد داده است. این‌درحالی‌است که محسن لشگری برخلاف ادعای مطرح شده،کاهش ارتفاع ساختمان‌های اطراف حرم را قابل‌ قبول دانست.

 «محسن لشگری»، رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان ‌ ضمن بیان گفت: «درابتدا باید پیش‌بینی طرح عدم افزایش ارتفاع و بلندمرتبه‌سازی در اطراف حرم مطهر امام‌رضا(ع) انجام می‌گرفت تا امروز دچار چنین مشکلاتی نمی‌شدیم.»

 وی در رابطه با نظر محمدرضا مهرورز عضو شورای شهرمشهد مبنی بر افزایش ارتفاع گنبد حرم امام رضا(ع) گفت: «برای اینکه گنبد حرم جلوه و چشم‌انداز خودش را داشته باشد لازم است ساختمان‌های مرتفع در اطراف حرم کوتاه شود نه‌اینکه گنبد افزایش پیدا کند.

 به گفته لشگری، نمی‌دانم مرتفع‌سازی گنبد مقدور است یا نه اما از ابتدا این نگاه می‌توانست وجود داشته ‌باشد که ساختمان‌ها در حد و اندازه‌ای باشند که هارمونی لازم در اطراف حرم ایجاد شود.

 

درحالی عضو شورای شهر مشهد در ارتباط با پروانه ساخت و ساز‌ها در اطراف حرم معتقد است، ارائه مجوزهای ساخت و ساز در محدوده بارگاه منور رضوی بر اساس ضابطه‌های تعریف شده صورت می‌گیرد که پیش‌از این هشدارها درخصوص بلندمرتبه‌سازی‌های اطراف حرم به‌کرات داده شده بود.

امیدسالار: با دقت به «شاهنامه» بنگرید، نه با افکار شاعرانه

محمود امیدسالار، شاهنامه‌‌پژوه، که برای حضور در نشست هم‌اندیشی «مسیحای پارسی» به ایران آمده بود در این جلسه گفت: در پژوهش‌های ادبی باید عاطفه و احساس را کنار بگذاریم، به‌ویژه در ارتباط با «شاهنامه» که در بسیاری از مواقع نادرست درک می‌شود؛ باید با انصاف و دقت «شاهنامه» را بررسی کنیم،نه با افکار شاعرانه.به گزارش (ایبنا)،نشست هم‌اندیشی«مسیحای پارسی» با حضور شاهنامه‌پژوهان، هنرمندان، جمعی از مسوولان دانشگاه تهران و دانشجویان از سوی سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد.
در این مراسم پس از تلاوت آیاتی از قرآن و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، شاهنامه‌خوانی همراه با ضرب زورخانه‌ای با اجرای مرشد مهدی تموتی اجرا شد. اجرای کلی برنامه نیز برعهده محمدرضا یزدان‌پرست بود.
فردوسی فرهنگ ایرانی را جاودانه کرد
در ادامه رضا فریدزاده، رییس سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی، با تاکید بر برگزاری این نشست برای پاسداشت مقام فردوسی، وی را «بزرگ‌مردی که در قله ادبیات و حکمت ایران زمین قرار دارد» دانست و گفت: بی‌شک زیباترین تعبیر درباره سرایش «شاهنامه» را خود فردوسی و با ابیات «بناهای آبـاد گــردد خـراب/زبــاران و از تــابش آفتاب/ پی‌افکندم از نظم کاخـی بلنــد/که از باد و باران نیابد گزند/ بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی/ نمیرم ازین پس که من زنده‌ام/که تخم سخن را پراکنده‌ام» مطرح کرده است.
وی ادامه داد: فردوسی، استاد بی‌همتای شعر و ادب فارسی و بزرگ‌ترین حماسه‌سرای جهان است. او با اثر خود نه تنها زبان فارسی بلکه کل فرهنگ و تاریخ و در یک سخن تمام اصالت اقوام ایرانی را جاودانگی بخشیده و خود بر آن‌چه انجام می‌داد و عظمت آن، آگاه بوده است.
فریدزاده افزود: فردوسی می‌دانست با زنده نگه‌داشتن زبان ویژه یک ملت، در حقیقت آن ملت را زندگی و جاودانگی بخشیده است. تجلیل‌های بسیار از سوی هرمندان و استادان نیز از فردوسی نشان‌دهنده آگاهی از اهمیت کار اوست.
وی با تاکید بر دقت در شاهنامه توضیح داد: شاهنامه گنجینه خرد و دانایی‌ است و سراسر آن درس انسانیت، اخلاق و فضیلت را یادآور می‌شود.
رییس سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی با اشاره به اصول ثابت انسانی- اخلاقی در شاهنامه تشریح کرد: آزادی، گردن فرازی و تسلیم نشدن در برابر ناحق از اصول ثابت انسانی- اخلاقی ا‌ست و در شخصیت تمامی پهلوانان شاهنامه دیده می‌شود. فردوسی در جای جای شاهنامه یا نامه‌باستان، انسان را به خداپرستی دعوت می‌کند و آن‌را نشانه خردمندی می‌داند.
وی در پایان سخنان خود اشاره‌ای به هدف برگزاری این هم‌اندیشی داشت و گفت: علاوه بر نکوداشت مفاخر ایران زمین، هدف از برپایی این نشست آشنایی و انس بیشتر دانشجویان با سرچشمه‌های غنی هویت ایرانی و اسلامی‌ است.
ضعف مدیریت فرهنگی
در ادامه حجت‌الاسلام عبادی، رییس کارگروه فرهنگ و هنر استان‌های ریاست جمهوری با تاکید بر این موضوع که تمامی فرهیختگان در اظهارنظرهای خود از فردوسی نام می‌برند، گفت: ایران مفاخر بزرگی دارد و اگر به دنیا معرفی شوند، دیگران نمی‌توانند آن‌ها را به نام خود ثبت و معرفی کنند.
وی افزود: اما متاسفانه ما در مدیریت فرهنگی ضعف داریم و این مساله سبب شده است تا بسیاری از داشته‌های فرهنگی ما از سوی دیگر کشورها به نام آن ها مصادره شود.
عبادی در ادامه یادآور شد: برای توجه به بحث بزرگداشت و نکوداشت مفاخر ایران زمین، بهترین گزینه فردوسی ا‌ست و در حقیقت این نشست هم‌اندیشی، جلسه رونمایی از دبیرخانه «نکوداشت مفاخر ایران» است که با بزرگداشت فردوسی همراه شده است.
پخش کلیپی با عنوان «آن‌چه گذشت...» که اشاره به برگزاری مراسم گرامیداشت هزاره سرایش شاهنامه، در اردیبهشت امسال و در 11 استان کشور داشت، از دیگر برنامه‌های این مراسم بود.
حق فردوسی ادا نشده است 
در ادامه رضا خاکراه‌،مسوول بخش طبع و نشر آکادمی ملی تاجیکستان پیرامون موضوع «جایگاه شاهنامه در تاجیکستان» به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: در تاجیکستان برای فردوسی و شاهنامه احترام بسیاری قایل هستند. کشور ما 20 سال است که به استقلال رسیدن خود را جشن می‌گیرد.
وی افزود: پس از آن‌که مجسمه‌ای از رژیم سابق از سوی تظاهرکنندگان فرو ریخت، به جای آن مجسمه فردوسی ساخته و نصب شد.
خاک‌راه‌ به شعرای تاجیکستان اشاره و تصریح کرد: شعرای بزرگ تاجیکستان مانند لایق شیرعلی، با الهام گرفتن از شاهنامه سروده‌هایی دارد. همچنین شاعران معاصر ما در وصف فردوسی و شاهنامه شعراها و کتاب‌های بسیاری دارند.
وی در ادامه به توضیح دلایل اهمیت فردوسی و اثر او در جهان پرداخت و گفت: فردوسی و شاهنامه شخصیت جهانی دارند، هنگامی‌که فردوسی شخصیت‌های بزرگی چون رستم و اسفندیار را به قلم می‌آورد، این چهره‌ها دیگر از مرزهای ایران زمین خارج می‌شوند و در سطح جهان اهمیت می‌یابند.
این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد: اما با وجود شهرت و اهمیت فردوسی و شاهنامه در جهان، تاکنون هیچ محقق و شاهنامه‌‍‌پژوهی نتوانسته است آن‌گونه که باید و سزاوار است، حق مطلب را در مورد فردوسی ادا کند.
«شاهنامه» را از قبرستان کتابخانه‌ها بیرون بیاوریم
اجرای نقالی توسط امیر صادقی بخش دیگر این برنامه بود، که با استقبال گسترده دانشجویان روبه‌رو شد. صادقی در این بخش با تاکید بر این موضوع که از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دلگیر است، گفت: در طول تاریخ قهوه‌خانه‌ها و نقالان زمام امور فردوسی‌مداری و شاهنامه‌خوانی را بر دوش کشیده‌اند. امروزه نیز با وجود این همه رسانه بازهم فردوسی و «شاهنامه» در قهوه‌خانه‌ها زنده نگه داشته شده‌ است. وی تاکید کرد: دانشکده‌های ادبیات به ویژه دانشگاه تهران بیشترین وظیفه را درباره شاهنامه و فردوسی برعهده دارند و این اثر باید در فضاهای دانشگاهی زنده نگه داشته شود، اما متاسفانه کار چندانی در این زمینه صورت نمی‌گیرد و برای مثال در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تنها شاهد نقاشی‌هایی از داستان‌های «شاهنامه» هستیم.
این شاهنامه‌خوان ادامه داد: نقالان و شاهنامه‌خوانان بسیاری را سراغ دارم، که درگذشتند، بی آن‌که یادی از آنها شود. این در حالی‌ است که رسانه‌های ما بیشتر به فیلم‌هایی چون جومونگ توجه دارند و «شاهنامه» را فراموش کرده‌اند و آن‌‌را افسانه و خیال می‌پندارند.
وی افزود: اگر چراغ خرد و دانشی را که فردوسی به ما عرضه کرده است، به دست بگیریم و سفری به ایران زمین در طول تاریخ داشته باشیم، تمامی ناشناخته‌ها برای ما روشن می‌شود.
صادقی در پایان یادآور شد: فردوسی سرگذشت تمامی نیاکان ما را تا آخرین پادشاه ساسانی به زیبایی شرح داده است. حال این وظیفه ماست که شاهنامه را از قبرستان کتابخانه‌ها بیرون بیاوریم. در پایان سخنان صادقی، آیین تجلیل از این شاهنامه‌خوان از سوی مسوولان دانشگاه تهران برگزار شد.
در بررسی «شاهنامه» دچار احساسات نشویم
دیگر سخنرانی علمی این هم‌اندیشی از سوی محمود امیدسالار صورت گرفت. موضوع سخنرانی این شاهنامه‌پژوه «از داستان‌های شاهنامه تا داستان‌های شاهنامه‌شناسی» بود.
وی گفت: شاهنامه‌شناسی مانند هر فن دیگری اگر بخواهیم آن‌را علم تلقی کنیم، باید به‌طور صرف شعرخواندن و تنها توجه به زیبایی‌های ظاهری آن را کنار بگذاریم و همانند مباحث فیزیک یا شیمی به آن بپردازیم.
امیدسالار در ادامه تاکید کرد: به عبارت دیگر در مسایل پژوهشی ادبیات باید عاطفه و احساس را کنار بگذاریم. هرچند در ارتباط با «شاهنامه» این کار بسیار دشوار است؛ چراکه این اثر حماسه ملی ماست و با ما عجین شده است. بنابراین نمی‌توانیم به راحتی خود را از آن جدا کنیم و درباره‌اش سخن بگوییم.
وی افزود: از سوی دیگر بسیاری از اشعاری که به فردوسی نسبت می‌دهیم و با شور و احساس فراوان می‌خوانیم در نسخه‌های معتبر «شاهنامه» نیامده است. از جمله همین بیت «چو ایران مباشد تن من مباد/ بر این بوم و بر زنده یک تن مباد» یا «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی».
این پژوهشگر به اهمیت «شاهنامه» اشاره و تشریح کرد: این‌که «شاهنامه» اثری شگرف است، امری بدیهی‌ است، اما ما هر سال گرد هم می‌آییم و تنها درباره عظمت و اهمیت «شاهنامه» سخن می‌گوییم بی ‌آن‌که کاری برای حفظ آن انجام دهیم. آن‌چه اهمیت دارد و باید در همایش‌ها بر آن تاکید شود فارغ از فصاحت، اهمیت و بلاغت «شاهنامه» است. این مهم برعهده نسل آینده و دانشجویان رشته‌ ادبیات است.
وی در پایان افزود: البته در بررسی «شاهنامه» باید توجه داشته باشیم، که این اثر قابلیت آن‌را دارد، در بسیاری از مواقع به نادرستی درک شود. بنابراین با انصاف و دقت به اشعار «شاهنامه» نگاه کنید، نه با افکار شاعرانه.
در ادامه این بخش آیین تجلیل از محمود امیدسالار و رضا خاک‌راه‌اف با حضور سیدمحمدرضا دربندی، رییس مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی، رییس دانشکده ادبیات دانگشاه تهران و دیگر مسوولان این دانشگاه برگزار شد.
آیین تجلیل از شهرام ناظری و گروه فردوسی
بخش آخر این نشست به اجرای موسیقی از سوی شهرام ناظری و گروه فردوسی اختصاص یافته بود. پیش از آغاز این بخش، آیین تجلیل از گروه موسیقی و شهرام ناظری از سوی دانشجویان دانشگاه تهران صورت گرفت. سمانه انوری، الهام رضازاده، ماجد حمیدیان، امیرحسین اکرمی و نرگس سوری دانشجویانی بودند، که اجرای این بخش را برعهده داشتند.
فرید الهامی، آهنگساز و نوازنده تنبور، صابر نظرگاهی، نوازنده دیوان، سعید نایب محمدی، نوازنده عود، فرنود الهامی، نوازنده تنبور، محراب اسرافیلی، نوازنده تنبور، یونس پاکنژاد، نوازنده کمانچه، فرهاد صفری، نوازنده ضرب و سازهای کوبه‌ای، شهریار نظری، نوازنده دف و دهل و سیدامین موسوی، مدیر اجرایی، اعضای گروه فردوسی بودند، که در این بخش تقدیر شدند.
ناظری: فردوسی ابرمرد تاریخ ایران است 
شهرام ناظری نیز پیش از اجرای موسیقی، چند دقیقه‌ای صحبت کرد و گفت: فردوسی ابرمرد تاریخ ایران است و خدمتی بزرگ به فرهنگ ما کرده؛ چراکه زبان فارسی را از زیر آوار بیرون کشیده است.
وی از دانشجویان به عنوان چشم و چراغ هر جامعه‌ای یاد و تصریح کرد: امیدوارم مسوولان فرهنگی نیز به عشق و علاقه دانشجویان به مسایل فرهنگی توجه کنند و امکانات مناسب‌تر و بیشتری را برای پرداختن به موضوعات فرهنگی فراهم کنند.
ناظری پیش از اجرای موسیقی با گروه فردوسی، چند بیت از مقدمه داستان «بیژن و منیژه» را با سه‌تار اجرا کرد.

الگوی نخستین آرمان شهر فردوسی از جهان مینوی گرفته شده است

مدیر گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران و استاد پیشین دانشگاه هاروارد در نشست «آرمان شهر فردوسی» گفت: با بررسی آرمان شهر و شهرهایی که در متن‌های فارسی میانه آمده، می‌توان به این نتیجه رسید که از دیرباز تصویری از جهان آرمانی در ذهن ایرانی وجود داشته که الگوی نخستین آن از جهان مینوی گرفته شده است.به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، باشگاه شاهنامه‌پژوهان ایران در دومین دوره از سخنرانی‌های ماهانه شاهنامه‌پژوهی، از محمود جعفری دهقی، مدیر گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران دعوت کرد تا درباره آرمان شهر فردوسی برای دوستداران شاهنامه سخنرانی کند. این نشست عصر روز شنبه (28 آبان) در موسسه فرهنگی هنری جمشید جاماسیان برگزار شد.
دکتر محمود جعفری دهقی در این نشست گفت: در شاهنامه فردوسی ماجرایی درباره شهری به نام «سیاوشگرد» آمده است که ساخته سیاوش، چهره نامدار اسطوره‌های ایرانی است. هنگامی که سیاوش از کیکاووس آزرده شد و بر اثر دسیسه سودابه ناگزیر شد که تن به آزمایش «ور» بدهد، دلگیر از دربار ایران، راهی توران شد و در آنجا با فرنگیس (دختر افراسیاب) زناشویی کرد و در شهری که خود بنا کرده بود و سیاوشگرد نام داشت، ساکن شد.
وی افزود: این شهر نماد مینوی شهری به نام «گنگ دژ» است که بنا بر اساطیر ایران، در آسمان ساخته شده است. شهر سیاوشگرد، بر پایه آنچه فردوسی توصیف کرده، دارای جوی‌های روان و رنگ‌های زیبا و خیره کننده بود و باغ و ایوان و گلشن‌های متعدد داشت و پیرامون آن را کوه‌ها و نخجیرگاه فراگرفته بود.
نشانه‌های «گنگ دژ» و «سیاوشگرد» در متون کهن فارسی میانه
جعفری دهقی ادامه داد: نکته اینجاست که «گنگ دژ» و «سیاوشگرد» چیزی نیست که فردوسی از خود اختراع کرده باشد. در متون کهن فارسی میانه هم نشانه‌های فراوانی از این دو شهر می‌توان پیدا کرد. این موضوع به ما نشان می‌دهد که ایرانی همواره در ذهن خود یک مکان آرمانی را در نظر داشته و سعی کرده که شهرهای خود را بر اساس آن بسازد.
استاد پیشین دانشگاه هاروارد گفت: یکی از متن‌های کهن «بندهش» نام دارد که به معنای «اساس آفرینش» است. این کتاب به گنگ دژ اشاره می‌کند و می‌نویسد سیاوش به سوی افراسیاب رفت و دختر او را به زنی گرفت و آنگاه سیاوشگرد را ساخت.
وی افزود:‌ متن دیگری که باید بدان اشاره کرد «دینکرد» نام دارد. این کتاب که دانشنامه مزدیسنا است، ده جلد داشته که دو جلد اول آن از دست رفته و هشت جلد دیگر دربردارنده اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره اساطیر و داستان آفرینش و اندرزها و آگاهی‌های جغرافیایی است. در این متن به گنگ دژ اشاره شده و بر اساس اساطیر ایرانی چنین گفته شده است که در اواخر هزاره، پشوتن در این شهر جای می‌گیرد.
نویسنده کتاب «بازشناسی منابع تاریخ ایران باستان» گفت: در متن «روایت پهلوی» نیز به نام گنگ دژ بازمی‌خوریم. در این متن آمده که سیاوش گنگ دژ را به صورت متحرک ساخت و کیخسرو آن را به زمین آورد و در توران جای داد. شش دیوار نیز داشت که دیوار اول سنگی، دیوار دوم پولادین، دیوار سوم آبگینه‌ای، دیوار چهارم سیمین و دو دیوار دیگر کهربایی و یاقوتی بوده‌اند.
وی افزود: چهارده کوه و هفده رودخانه قابل کشتیرانی هم آن را احاطه کرده بودند و بلندای آن چنان بود که اگر مردی جنگی تیری رها می‌کرد، چه بسا به انتهای آن نمی‌رسید. فرمانروای آن نیز پشوتن بی مرگ و تباه نشدنی بود. از این توصیفات که شباهت به توصیف سیاوشگرد دارد، می‌توان دریافت که گنگ دژ الگوی آرمانی و آسمانی سیاوشگرد است.
«مینوی خرد» توصیفی از گنگ دژ اسطوره‌ای دارد
جعفری دهقی در ادامه سخنانش گفت: در متن پهلوی «مینوی خرد» نیز توصیفی از گنگ دژ اسطوره‌ای آمده است. اما یکی دیگر از شهرهای آرمانی در «وندیداد» توصیف شده است. این شهر «ور جمکرد» نام داشت که جمشید برای محافظت مردمان از گزند سرمای «ملکوسان» در «ایرانویچ» ساخت. در وندیداد آمده است که اهورامزدا چگونگی ساخت این شهر آرمانی را به جمشید آموخت.
وی افزود: فضای «ور جمکرد» با دیگر آرمان شهرهای ایران یکسان است. روشنایی این شهر از درون بود و نیاز به نور خورشید نداشت. راه‌های آن نیز همواره سرسبز بود و بهترین خوردنی‌ها را در آنجا می‌شد یافت و مرگ و پیری و پتیارگی در آن راه نداشت و از گزند اهریمنان دور بود.
این استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی اظهار کرد: یک جای آرمانی که در اساطیر ایران می‌شناسیم، مربوط به ایزد مهر است. در «مهر یشت» توصیفی از این ایزد و کاخ او آمده است. ایزد مهر، ایزد نگهبان پیمان است. کاخ او بر فراز البرز جای دارد و جایگاه سه طبقه ارتشتاران و کشاورزان و روحانیان است.در آنجا شب و تاریکی و گرما و سرما وجود ندارد و از آلودگی‌ها پاک است.

جعفری دهقی افزود: ایزد سروش نیز کاخی آرمانی دارد که باز برفراز البرز کوه است و روشنایی آن از درون است و از برون ستاره نشان است. در «یسنا» توصیفی از این شهر آرمانی می‌توان یافت. ایزد بانوی آناهیتا هم کاخ و شهری آرمانی دارد که وصف آن در «آبان یشت» دیده می‌شود. کاخ او سترگ است و برابر با همه آبهای زمین است و در کرانه آن دریاچه‌های فراوان وجود دارد.

آرمان شهر فردوسی برگرفته از شهر آرمانی ایرانیان باستان است
وی که «مقدمه بر درسنامه اوستا» اثر هانس رایشلت را به فارسی ترجمه کرده، گفت: این آرمان شهرها و سیاوشگردی که خود آرمان شهر شاهنامه است، برگرفته از ایده آل و شهر آرمانی است که ایرانیان باستان به آن باور داشتند. ای بسا آنچه در ایران ساخته می‌شد، ملهم و برگرفته از شهر آرمانی شاهنامه است.
این استاد دانشگاه افزود: الگوی نخستین جهان مینوی برپایه آفرینش دو مرحله‌ای در اساطیر ایران است. اما این آرمان فقط در شهر و جامعه ایرانی نبود و در سایر مراتب اندیشه ایرانی نیز رواج و گسترش داشت. به نظر من چنین اندیشه آرمانی از طریق مغان ایرانی و در زمان هخامنشیان به یونان بُرده شد و پایه اندیشه یونانیان و به ویژه «مُثل» افلاطونی شد. 
جعفری دهقی افزود: بر اساس اندیشه ایرانی، نه فقط آرمان شهرها، بلکه آنچه در این جهان وجود دارد، از دو جنبه اهورایی و زمینی برخوردار است. بر همین پایه است که افلاطون در نظریه مُثل خود می‌گفت که هر چه در این جهان هست، سایه‌ای است از آنچه در جهان بالا وجود دارد.