شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره

میراث مکتوب - در خراسان نیز همانند دیگر بخش‌هایی از ایران که با حملة قوای نظامی شوروی و بریتانیا مواجه شد، شکست و فروپاشی تُند و سریع بود. در کنار دلیل اصلی این فاجعه که به انفعال حیرت‌انگیز فرماندهی کل قوا، یعنی شخص رضاشاه، برمی‌گشت و رها کردن واحدهای نظامی کشور بدون هیچ دستورالعملی به حال خود، پاره‌ای از ضعف‌های ساختاری واحدهای مزبور چون کمبود وسایل حمل و نقل و یا آموزش‌های نظامی کافی نیز در پیشامد این امر مؤثر واقع شد.
بخش اصلی قوای لشکر 9 خراسان تحت فرماندهی سرلشکر محتشمی در پادگان مشهد مستقر بود: «یک هنگ سوار در بجنورد و یک هنگ پیاده در تربت‌جام و عدة‌ مختصری هم در بیرجند بوده‌اند. در حالی که تمامی گزارش‌های پیشین سرلشکر محتشمی در مورد گرد آمدن قوای نظامی شوروی در امتداد مرزهای خراسان و آرایش تهاجمی آن‌ها به مرکز نادیده انگاشته شده بود، صبح روز 5 شهریور حمله آغاز شد.

سرلشکر «...نیروی موجود در مشهد را به دو ستون تقسیم و برای دفاع حاضر می‌کند. ستون اولی مأمور می‌شود که به قید فوریت گردنة مزدوران را در محور مشهد و سرخس اشغال و حفظ نماید... ستون دوم مأمور قوچان گردیده و دستور داده می‌شود گردنة امامقلی را که در محور قوچان و باجگیران و دره‌گز می‌باشد اشغال و حفظ نماید.» اقداماتی که هیچ‌یک به دلیل پیشدستی قوای روسیه و بمباران‌های هوایی آن‌ها به نتیجه نرسیده، قوای خراسان نیز مانند قوای دیگر نقاط مرزهای شمالی و غربی کشور در عرض چند روز متلاشی شد.

آنچه در بالا آمده است بخش هایی از این کتاب بود که نگاهی به حوادث این شورش دارد.

بیات کاوه، شورش خراسان و صولت‌السلطنه هزاره، تهران، جهان کتاب، ، 176صفحه، قطع: رقعی جلد سخت، 250000 ریال، 1395.