شاهنامه بایسنقری به خط محمدبن مطهر بررسی شد

شاهنامه بایسنقری موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک با کارشناسی عبدالمجید شریف‌زاده در محل این موزه بررسی شد. این شاهنامه که با شاهنامه بایسنقری موجود در موزه کاخ گلستان هم‌ دوره است، در دوره تیموری به دستور بایسنقر و توسط محمدبن مطهر نیشابوری کتابت شده است.ه نقل از روابط عمومی کتابخانه و موزه ملی ملک، عبدالمجید شریف‌زاده، کارشناس هنر اسلامی در کارگاه نسخه‌شناسی موزه ملک درباره این نسخه گفت: در میان شاهنامه‌های به‌جا مانده در تاریخ، دو شاهنامه از همه مشهورترند. یکی شاهنامه شاه طهماسب است که توسط یک دلال برگ برگ شده و به افراد مختلف فروخته شد که ‌اکنون 118 برگ آن در ایران و در موزه هنرهای معاصر نگهداری می‌شود و دیگری شاهنامه بایسنقری که از شاهکارهای هنر کتاب‌آرایی در جهان محسوب می‌شود و در یونسکو نیز ثبت شده است.
وی افزود: علاوه بر این،شاهنامه بایسنقری، شاهنامه دیگری در زمان بایسنقر کتابت شده که در موزه ملک نگهداری می‌شود که با وجود تفاوت‌های بسیار با شاهنامه کاخ موزه گلستان، ‌ویژگی‌های مهم خود را دارد.
وی توضیح داد: جلد ابتدای این شاهنامه که در دوران قاجار به آن اضافه شده، یک جلد لاکی است که از بیرون نقش گل و مرغ دارد و در داخل آن نبرد رستم و اسفندیار نقش شده است. در صفحه اول بعد از جلد که آغاز نسخه است، دو یادداشت وجود دارد که یکی داستان فوت بایسنقر، نام پدر، تاریخ وفات، محل فوت و سن او در زمان فوتش را ذکر می‌کند و دیگری یادداشتی درباره چگونگی ابتیاع این نسخه در دوره فتحعلی‌شاه است. 
این کارشناس سپس به یکی از ویژگی‌های شاهنامه بایسنقری موزه ملک اشاره و اظهار کرد: این نسخه دو کتاب را در خود جای داده است که یکی شاهنامه فردوسی است و دیگری خمسه نظامی. از نکاتی که مورخان در مقایسه این نسخه با شاهنامه موزه کاخ گلستان به آنها اشاره کرده‌اند،این است که نسخه از لحاظ متن ضعیف‌تر و کلمات الحاقی در آن بیشتر است و مورخان و کارشناسان نسخه کاخ گلستان را شاهنامه‌ای پاکیزه‌تر و عاری از الحاقات می‌دانند. به همین دلیل نسخه موزه ملک تعداد ابیات بیشتری دارد و مقدمه آن نیز چندان قرص و محکم به نظر نمی‌رسد.
شریف‌زاده با اشاره به دو تصویری که تنها تصاویر این شاهنامه‌اند، گفت: یکی از این تصاویر با رنگ‌های به اصطلاح جسمی و تصویر پشت آن با رنگ‌های روحی نقش شده است. البته این در نگارگری ایرانی سابقه ندارد که روی هر دو سمت یک کاغذ نقاشی شود. ولی اهمیت این تصاویر به‌ویژه تصویری که با رنگ‌های جسمی کار شده، در این است که صحنه‌ اهدای این نسخه به بایسنقر را به تصویر کشیده و اینگونه تصویرسازی وقایع روز، در نگارگری ایرانی بی‌سابقه است. ‌
وی افزود: پس از این دو تصویر خمسه نظامی آغاز می‌شود و در نهایت رقم کاتب در پایان صفحه آمده و سپس جلد انتهایی کتاب در داخل، نقشی از داستان رستم و اشکبوس را با خود دارد و در خارج نگاره‌ای گل و مرغی در آن تصویر شده است.
شریف‌زاده سپس درباره نگاره اهدای شاهنامه به بایسنقر توضیح داد: در این نقاشی سال اهدای این نسخه به بایسنقر 833 ه.ق در یک کتیبه و نام بایسنقر به‌صورت کامل در کتیبه‌ای دیگر درج شده است و نام افراد دیگری که در این نگاره حضور دارند نیز در زیر بدن هرکدام نوشته شده است.
وی تاکید کرد: ویژگی دیگر این نگاره این است که اسامی افراد در نگاره نوشته شده و بر خلاف اصول مرسوم در نگارگری ایرانی در نپرداختن به چهره، در این نگاره سعی شده است میان چهره‌‌ها تفاوت‌های جزئی برای تفکیک شخصیت‌ها ایجاد شود. این تفاوت‌ها عموما در شکل محاسن افراد اجرا شده و در اجزای دیگر چهره‌‌ها همانندی و تشابه را شاهدیم.
شریف‌زاده در این جلسه همچنین به شرح زندگی بایسنقر و جایگاه او در حفظ و احیای فرهنگ و هنر پرداخت و اظهار کرد: نقش بایسنقر در هرات به عنوان شاهزاده و پسر شاهرخ نقش ویژه‌ای است؛ زیرا او سعی کرد در زمان حکومتش تمامی آنچه را که در زمان تیمور از دست رفته بود احیا و ترمیم کند. بسیاری از بناهای مهم دوره تیموری، مربوط به دوران حکومت شاهرخ است. برای مثال مسجد گوهر شاد، یا بنای خرگرد در خراسان و همچنین مدرسه گوهرشاد در هرات که خود بایسنقر نیز در آنجا دفن شده است.
این کارشناس هنر اسلامی اضافه کرد: مورخان، بایسنقر را یکی از شاهزادگان پرقدرت و بسیار فعال در حوزه‌های مختلف فرهنگی می‌‌دانند. از طرفی علاقه فراوان بایسنقر به تاریخ، ادب، هنر و گردآوری اهالی فرهنگ در هرات سبب‌ تحولات اساسی در رشته‌های مختلفی چون کتاب‌آرایی، جلدسازی و نگارگری شد.
کارگاه نسخه‌شناسی و معرفی نسخ خطی موزه ملک، دو هفته یک‌بار، سه‌شنبه‌ها از ساعت 15 با حضور و کارشناسی دکتر عبدالمجید شریف‌زاده برگزار می‌شود. به شرکت‌کنندگان در این جلسات در پایان دوره گواهی شرکت در دوره‌های نسخه‌شناسی اعطا خواهد شد.