هویت شهری؛ پیشینه تاریخی شهر

شهر بهشت – مهدیه قاسم‌پور؛ از پله‌ها بالا می‌روم بالاترین طبقه، سمت چپ در اتاقی منتظر می‌نشینم تا ارباب رجوع را بی‌پاسخ نگذارد سپس وارد می‌شوم. اتاقی بزرگ که برای شهردار یکی از مناطق مشهد مزین شده است. پس از خوش و بش مصاحبه را آغاز می‌کنیم، فلاش‌های دوربین مدام می‌زنند.

گفتگوی ما را با شهردار منطقه 4، حامد جمشید‌نژاد بخوانید:

- دیدگاهتان راجع به هویت شهری چیست؟  به نظر من هویت شهری پیشینه تاریخی شهر می‌باشد و شخصیت و اصالت شهر را مشخص می‌نماید. شهرها با توجه به پیشینه و سوابق فرهنگی – تاریخی و کالبدی قابل شناسایی می‌باشند.

- عوامل شکل دهنده هویت شهری چیست؟                                                              عوامل تشکیل دهنده هویت شهری متعدد و به دو قسم کلی انسانی و محیطی می‌تواند قابل تقسیم باشد. و چون محوریت و زایش هویت، انسان است و انسان دارای بعد زمان و مکان می‌باشد، تمامی عوامل هویت‌ساز ازاین دو بعد متأثر می‌گردند. می‌توان حسن صمیمیت، جذابیت مکانی، رنگ تعلق، خاطر انگیز بودن را از مصادیق حسن مکانی – زمانی قلمداد نمود. ارزش‌های فرهنگی مختص به هر قومیت از قبیل لهجه، نوع رفتار اجتماعی، مناسبات مذهبی و به طور کلی هنجارهای کلی اجتماعی در زمره عوامل انسانی به حساب آورده می‌شوند.

- چه عواملی باعث تقویت هویت شهری می‌شود؟

هر شهری شاخصه‌ای بارز دارد که همان عامل تقویت کننده هویت شهری می‌باشد. مشهد نیز به دلیل بافت تاریخی و مذهبی‌اش به یمن وجود بارگاه مقدس امام رضا (ع) از ارزش جهانی در بعد هویت مذهبی برخوردار است که خود عامل تقویت کننده برون‌زاست. اما بطور کلی بالا رفتن سطح فرهنگ و کیفیت در تمام عوامل تأثیرگذار در هویت شهری می‌تواند نقش تقویت‌کنندگی بر هویت شهری محسوب گردد.

- عوامل تهدید کننده هویت شهری را در چه می‌دانید؟

به طور کلی مشهد به دلیل وجهه غنی مذهبی خود همیشه مأمن زائرین و شیفتگان ولایت امام رضا (ع) بوده است. حس امنیت، متکی بودن که همواره در شهرهای مذهبی وجود داشته، سبب سرازیر شدن مهاجرین داخلی و خارجی به این خطه شده است که این امر موجب چندگانگی بین خرده فرهنگ‌های داخلی و همچنین فرهنگ‌های خارجی شده است، که این مسأله به همراه تصمیم‌گیری‌های چندگانه، عدم مدیریت واحد شهری در حفظ و صیانت از مواریث فرهنگی و کالبدی شهر از عوامل تهدید کننده قلمداد می‌گردند.

- چرا شهر مشهد از نداشتن یک هویت منسجم رنج می‌برد؟

عدم برنامه جامع در راستای ارتقای هویت شهری سبب گشته است که شهر مشهد نتواند از ساختار قدیمی و کالبدی منسجم برخوردار باشد. علاوه بر حفظ نقش مذهبی، بافت قدیمی شهر نیز می‌بایست حفظ گردد و مردم و مسئولین درصدد حفظ بافت‌های قدیمی شهر نقش فعال داشته باشند و کوچه‌ها و خیابان‌ها، پارک‌ها، میادین و... شاخصه‌های کالبدی هستند که همواره در ذهن مردم سالیان سال پایدار خواهند ماند.

- چرا مشهدی‌ها نسبت به شهرشان تعلق خاطر ندارند؟ به مشهدی‌ بودن خود نمی‌بالند؟                                                                                                                   نداشتن تعلق خاطر به مشهد می‌تواند به  چند عامل معطوف گردد. برخورد نامتعارف برخی مردم با توریست و زائرین سبب شده ذهنیت مثبتی در یاد برخی از افراد وجود نداشته باشد. همچنین مهاجرپذیری به این شهر و برخی نارسایی‌های اجتماعی متأثر از این پدیده سبب عدم حس تعلق مطلق به این سبقه شده است.

- چرا در مراودات روزمره لهجه خود را پنهان می‌کنند؟

عدم استفاده مکرر در مراودات اجتماعی باعث از بین رفتن تدریجی برخی از اصطلاحات و الفاظ خاص این لهجه شده است. همچنین هم آمیختگی این گویش با سایر گویش‌ها باعث کم‌رنگ شدن بار ارزشی این لهجه شده است.

- چه راهکاری برای حفظ لهجه خوب مشهدی دارید؟

باید مسئولین فرهنگی، علمی، مذهبی و دینی و سازمان‌هایی مانند صدا و سیما، مؤسسات آموزشی، آموزش و پرورش دغدغه‌ای به عنوان حفظ لهجه مشهدی، همچنین ضرورت احیاء و استفاده از این گویش برای خانواده‌های مشهدی بازآوری گردد. آموزش و پرورش می‌تواند با آموزش مدرسین و معلمین جهت بکارگیری این لهجه در کلاس‌های آموزشی نقش مؤثری را در این زمینه داشته باشند.

- آیا ساختمانهای کنونی با بافتهای قدیمی شهر هم‌خوانی دارند؟

آثار معماری تاریخی بسیاری در مشهد وجود دارد که متأسفانه به دلیل عدم هماهنگی میان تصمیم‌گیران امور شهری در توسعه شهری گم شده است و فضاهای قدیمی را نتوانسته‌ایم زنده و پویا کنیم. زیرا به بازسازی بیشتر از نوسازی بها می‌دهیم و در حال حاضر ساختمان‌های امروزی هیچ‌گونه هم‌خوانی با بافتهای قدیمی شهر ندارند.

- به نظر شما حفظ هویت شهری وظیفه چه ارگانهایی است؟ آیا فقط شهرداری‌ها در این زمینه وظیفه دارند؟

نه تنها تمام مسئولین بلکه جملگی مردم باید در حفظ هویت شهری تلاش کنند. صدا و سیما، آموزش و پرورش، مدارس، مؤسسات آموزشی و تبلیغات اسلامی نیز وظیفه خطیری را در این راستا دارا می‌باشند. سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری باید عهده‌دار حفظ و صیانت از بافت‌های قدیمی باشد و شهرداری‌ها به عنوان عامل هماهنگ‌کننده میان سایر ارگان‌های اجرایی در این زمینه می‌توانند تأثیرگذار باشند.