شامگاه دهم بهمن ماه تلویزیون را روشن کردم،گوینده رسانه ملی!!! گفت: ماه ربیع مبارک.!!!
به بهانه دهم بهمن؛ جشن سده
پیدایش آتش و جشن سده در نگاره شاهنامه تهماسبی
نگاره‌ای از شاهنامه تهماسبی تصویرگر برپایی جشن سده در روزگار هوشنگ،
جانشین کیومرث، است و بازتاب این سپندینگی آتش را در نگاره جشن سده شاهنامه
تهماسبی به روشنی می‌توان دید. از سویی دیگر در شاهنامه فردوسی، پیدایش
آتش به هوشنگ پیوند داده شده است.ه گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جشن سده (10 بهمن) به روایت
نسخه‌هایی از شاهنامه فردوسی، یادگار هوشنگ، پاد‌شاه پیشدادی است. گویند
هوشنگ‌شاه برای شکار با همراهان خویش به کوهستان رفت که نگاهش به مار سیاهِ
بزرگی خورد، سنگی به سوی مار رها کرد، سنگ به مار نخورد و به سنگ دیگری
خورد و جرقه‌ای از این برخورد پدید آمد که بوته خشکِ کنار سنگ از آن جرقه
آتش گرفت و بدین‌سان آتش پدید آمد.
ابوریحان بیرونی در التفهیم از
جشن سده می‌گوید:«سده آبان روز است از بهمن ماه و آن دهم باشد و اندر شبش
که روز دهم است و میان روز یازدهم آتش‌ها زنند و گرد بر گرد آن شادی کنند،
فاصله این جشن تا نوروز پنجاه روز است و پنجاه شب و نیز گفته‌اند که از
فرزندان پدر نخستین صد تمام شد.»
شاهنامه شاه تهماسبی در سال 928
مهی توسط شاه اسماعیل صفوی برای پیشکش به فرزندش تهماسب میرزا سفارش داده
شد. خوشنویسی و نگارگری این اثر نزدیک به بیست سال زمان برد (تا سال 950
مهی). این دست‌نویس در ابعاد 47 در 32 سانتی‌متر و در بردارنده 759 برگ و
258 نگاره است. 118 نگاره آن در ایران و دیگر نگاره‌ها در موزه‌های جهان
نگهداری می‌شود. شاهنامه تهماسبی را باید وابسته به مکتب نگارگری تبریز
دانست. این مکتب برپایه دست‌آوردهای هنری پیش از صفویان و به ویژه مکتب
شکوهمند هرات پدید آمد. اوج این هنر به نیمه دوم فرمانروایی شاه تهماسب
صفوی (984 – 975 مهی) باز می‌گردد.
در نگاره‌ای از شاهنامه
تهماسبی، برپایی جشن سده در روزگار هوشنگ، جانشین کیومرث، دیده می‌شود.
صخره‌ها گرداگرد زمینی را گرفته‌اند که در آن جشن سده برپاست. درختان و
بوته‌ها زیبایی خیره‌کننده‌ای به نگاره بخشیده‌اند و صخره‌های اسفنجی در
رنگ‌های گوناگون دیده می‌شوند. حیوانات گوناگون در لابه لای تنه درختان
نمایانند و آتشی دایره‌وار، شعله کشیده است. هوشنگ با پوششی آراسته بیننده
جشنی است که بر پا شده است. چهره‌های دیگر، از کنار صخره‌ها نگرنده این
رویدادند.
آتش در باور ایرانی از بخشش‌های ایزدی است که برای
بهره‌جویی آدمی از جهان مینو به سوی جهان خاکی فرستاده شده است. شعله آتش
یادآور فروغ ایزدی نیز هست؛ از این رو سپند و مقدس به‌شمار می‌رود. بازتاب
این سپندینگی آتش را در نگاره جشن سده شاهنامه تهماسبی می‌توان دید. از
سویی دیگر در اسطوره ایرانی و نیز شاهنامه فردوسی، پیدایش آتش به هوشنگ
پیوند داده شده است.
شادمانی و سرور برپایی این جشن، به روشنی در نگاره آشکار است.
همانند
نگاره‌های دیگر، بیت‌هایی از شاهنامه به خط نستعلیق، بازگوکننده داستانی
است که نگاره آن با هنرمندی کم‌مانندی در برابر چشم بیننده قرار گرفته
است. فضای زنده و روشن و حرکت موج‌وار قلم نقاش، بر تاثیرگزاری نگاره
افزوده است. اجزایی از تصویر نیز همانند دیگر نمونه‌های مکتب تبریز، چار
چوب نگاره را شکسته‌اند.