پـــــــور تــــــوس

سال ۱۳۸۸،سال فردوسی بزرگ

پـــــــور تــــــوس

سال ۱۳۸۸،سال فردوسی بزرگ

مشهد، برآمده از تاریخ

شهر امروزی مشهد، شهری است رو به  گسترش وفرگشت و زاییده دگرگونی هایی که  قاجارها و پهلوی­ها آغاز کردند و جمهوری اسلامی به گونه­ی گسترده­ای آن را پی گرفت.

در زمان رضا شاه با کشیده شدن فلکه بر گرد حرم امام رضا(ع) و خیابانهاى جدید و کم شدن کوچه­های مارپیچ و دراز؛ شکل سنتی شهر اندکی دگرگون شد. پیش از آن مشهد، مانند دیگر شهرهای تاریخی ایران متشکل از لایه­هایی بود که با گذشت زمان بر گرداگرد ناحیه مرکزی شهر ایجاد شده بود و بدین ساخت بر پهناوری شهر تا اندازه­ای افزوده بود.

روند جدید در زمان رضاشاه بین سال­های ١٣١٠ تا ١٣٢٠ با ‌تأسیس بیمارستان شاه  رضا (اکنون امام رضا)[شاه در گویش خراسانی به معنای امام است،و نام این بیمارستان از همان آغازدر واقع امام رضا(ع) بوده است]، کارخانه قند آبکوه، دانشکده پزشکى و نیز ساخت نخستین کارخانه برق در خیابان طبرسی سرعت قابل توجهی یافت.

اندکی بعد ورود ماشین تا حد زیادی چهره شهر را دگر گون کرد و در سال ١٣١٨ با ورود دو دستگاه اتوبوس شهری[که مردم خراسان آن را ماشین اتاق شهری می­گفتند]، نخستین سامانه­ی ترابری نوین مشهد ایجاد شد. در اولین سرشماری عمومی که در همان سال انجام شد، جمعیت مشهد در وسعت ١٦ کیلومتری شهر، بالغ بر ٧٦ هزار نفر اعلام شد.

با اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در شهریور ١٣٢٠ موجی از ناامنی روستاهای اطراف مشهد را فرا گرفت که باعث هجوم مردم از روستاهای اطراف به این شهر شد.[این روستاها اکنون یا جزیی از شهر شده­اند، مانند قلعه آبکوه(سجاد)،ملک­آباد یا خودشان شهری نو شده­اند،مانند ترغبه یا شَندیز]

این هجوم با یک دوره قحطی ناشی ازکم آبی و خشک شدن کاریزها تشدید شد. تاسیس دانشگاه مشهد در شرایط آن روز ایران که مردم با  نمادهایی از تمدن جدید آشنا شده بودند، و نیز گسترش خدمات درمانی  بر اهمیت شهر افزود.

در اواسط حکومت محمد رضا پهلوی،  مشهد  توسعه یافت اما توسعه ای بی رویه و نا منظم. بر این اساس در سال ١٣٤٦ یک طرح بیست و پنج ساله برای مشهد تدوین شد و فعالیت­ها برای اجرای تخریب بافت­های قدیمی و جایگزینی آن با سازه های مدرن آغاز شد.

در سال های ١٣٥٠ بود که بازارهای قدیمی و مدارس اطراف حرم امام رضا به دستور دولت خراب شد. گر چه این کار بر فضای باز اطراف حرم افزود، اما  حذف بازارهای شرقی با ادویه و کالاهایی که بوی و عطر خود را داشتند، چهره مشهد را به کلی دگرگون کرد و گویی ناگهان رابطه مشهد را با گذشته اش قطع کرد.[این ویرانی افزون بر نابودی میراث فرهنگی،دلیل پنهان دیگری هم داشت و آن نابودی مدارس دینی برای جلوگیری از گسترش علوم دینی بود. البته در دوران انقلاب آستان قدس و شهرداری و نهادهای نظامی در تخریب مدارس و مساجد روی عبدالعظیم ولیان را هم سفید کردند وبه بهانه ی  احیای بافت فرسوده با خرید ارزان و گاه به اجبار بافت­های کهن پیرامون حرم و تجاری­سازی آن­ها پول­های هنگفتی که ابریارانه ها هم از محاسبه آن ناتوانند، به جیب زدند.]    

در چند سال بعد از انقلاب اسلامی در ایران،  توسعه شهر مشهد در برخی موارد مطابق برنامه قبلی و در بسیاری موارد خلاف برنامه قبلی ادامه یافت. در سال های اخیر نوسازی اطراف حرم امام رضا که پرجمعیت ترین و فرسوده ترین بخش شهر را تشکیل می دهد، اصلی ترین مشکل شهر مشهد بوده است.

در سال ١٣٧١ طرح جدیدی با  هدف اجرای طرح نوسازی و بازسازی بافت های شهری اطراف حرم به عنوان یک طرح بزرگ و ملی تدوین شد و به تایید رهبر ایران رسید.

این طرح در افق سال ١٤٠٠ تدوین شد و بر اساس آن قرار است تا ٢٧٠ هکتار از فضای فرسوده اطراف حرم امام رضا احیا و یا نوسازی شود.[بخوانید،مفت خریداری شود و پس از تجاری­سازی خداریال فروخته شود]  البته در این طرح مسائل دیگر شهری مانند ایجاد قطار شهری یا متروی مشهد[یا همان قطار ابدی نامدار که پس از 15سال هنوز بازگشایی نشده است.] برای حل مشکل ترافیک سنگین شهر و نیز طرح تقویت شهرک­های اقماری دراطراف شهر برای کاستن از تراکم جمعیت و آلودگی مشهد در نظر گرفته شده است.

اگرچه از تدوین اولین طرح نوسازی شهر مشهد در زمان محمد رضا شاه ده ها سال و از طرح مشابه آن بعد از انقلاب ١٤ سال می گذرد اما هنوز صدها هکتار از فضای شهری اطراف حرم امام رضا فرسوده باقی مانده است.

بخشی از این اراضی که توسط نهادهای مربوطه خریداری شده نیز سال هاست که خالی از سکنه است. به نظر می آید که نهادهای مربوطه هنوز نتوانسته اند تصمیم بگیرند که این بخشها را به شکل سنتی و قدیمی شهر احیا و حفظ کنند و یا آنرا به بخش نوسازی شده و مدرن شهر بیفزایند.[امروزه دیگربه این نتیجه رسیده­اند که بافت کهن را باید ویران کرد- دو گزارش ویرانی خانه­های کهن­سال مشهد را بخوانید- و بجای آن برج­­ها و بازارها و بازارگاه­های مدرن ساخت]

شاید بتوان گفت که بزرگترین دگرگونی پس از انقلاب درمجموعه اطراف حرم امام رضا(ع) رخ داده و به جای بازارها و بناهای تخریب شده،چندین زیرگذر برای رفت و آمدها وتعدادی رواق و صحن جدید برای زائران ایجاد شده است.

به هر حال مشهد اکنون بزرگترین کانون مذهبی و یکی از شهرهای دیدنی  ایران است و با نزدیک به سه میلون جمعیت  دومین شهربزرگ ایران است. مشهد کنونی به بسیاری از شهرهای اطراف خود در حال پیوسته شدن است و گردشگاه­هایی چون کوهسنگی و وکیل آباد جزئی از مشهد شده اند.

مساحت این شهر اکنون بالغ بر ٢٠٠ کیلومتر مربع است. این مساحت البته  به سرعت در جهت افقی در حال بیشتر شدن است و ناحیه قدیمی، در قلب بخش های رو به گسترش و نوساز شهر، مانند نقطه ای در حال کوچکتر شدن.

نقطه ای که البته در هر نگاهی توجه زیادی را به خود جلب می کند. راه هاى ارتباطی زمینی و هوایی رفتن به مشهد را آسان کرده و هر سال میلیونها زائر وگردشگر ایرانی و انیرانی از این شهردیدن می کنند.

بنمایه

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد